Een nieuwe Europese richtlijn dwingt werkgevers om een pas enkele jaren oude meldprocedure voor klokkenluiders alweer aan te passen. De nieuwe richtlijn beoogt een betere bescherming van klokkenluiders tegen repercussies op de werkvloer, maar de implementatie kan tot verwarring leiden, waarschuwen experts.

Vast staat dat er vanaf eind volgend jaar het nodige gaat veranderen voor bedrijven en instellingen met vijftig of meer medewerkers, zegt een woordvoerder van overheidsinstelling Huis voor Klokkenluiders. Een van de belangrijkste wijzigingen is dat werkgevers een meldkanaal moeten optuigen waar medewerkers meldingen over misstanden kwijt kunnen zoals fraude en corruptie, maar ook — en dat is nieuw — over 'inbreuken op wetten en regels van de Europese Unie', zoals bijvoorbeeld vrij handelsverkeer en consumentenrecht.

Kritiek op wetsvoorstel

Het ministerie van Binnenlandse Zaken wil nog dit jaar een wetsvoorstel voorleggen aan de Raad van State, laat een woordvoerder weten. Maar op dat wetsvoorstel is veel kritiek, onder andere van Transparency International Nederland (TI), een non-gouvernementele organisatie die zich bezighoudt met corruptiebestrijding. Zo vreest TI dat nationale en Europese meldkanalen naast elkaar gaan bestaan. 'Dat is heel verwarrend', waarschuwt Lotte Rooijendijk van TI.

Maar volgens Binnenlandse Zaken is dat 'niet belastend' voor klokkenluiders. Volgens het ministerie ligt 'de keuze voor het meldkanaal bij de autoriteit die met de melding aan de slag gaat, en niet bij de melder'.

Een werkgever kan een klokkenluider straks ook niet meer ontslaan, iets dat nu nog vaak voorkomt, zegt klokkenluidersbegeleider Caroline Raat. 'Een weggepeste melder moet nu nog aantonen dat er een verband is tussen zijn ontslag en zijn melding. Die bewijslast verschuift straks naar de werkgever.'

Ruzies en verwijten

Dat neemt niet weg dat ook zij kritisch is op het wetsvoorstel. De huidige wet vertoont volgens haar veel gebreken. De implementatie van de Europese richtlijn was een uitgelezen kans om die te repareren. Maar die laat Binnenlandse Zaken liggen, stellen Raat en TI.

Zo is er sinds de oprichting in 2016 kritiek op het Huis voor Klokkenluiders, een instelling die te maken heeft met interne ruzies en verwijten over een gebrek aan daadkracht. In 2019 moest de instelling bekend maken in drie jaar tijd geen enkel onderzoek naar gemelde misstanden te hebben afgerond.

Binnenlandse Zaken is bekend met die kritiek, maar zegt geen keuze te hebben. De duur van een onderzoek naar de problemen met het Huis voor Klokkenluiders is 'uitgelopen', zegt een woordvoerder. Aanpassing van het wetsvoorstel is 'helaas onmogelijk', omdat de Europese richtlijn al over een jaar ingevoerd moet zijn.

Toezichthouders en opsporingsdiensten

TI betreurt dat, zegt Rooijendijk, omdat de problemen juist te maken hebben met de manier waarop de Wet Huis voor Klokkenluiders in elkaar steekt. 'De huidige wet heeft een tweeledig doel: het beschermen van melders en het oplossen van misstanden. Het zou beter zijn als de wet zich primair richt op het beschermen van melders en het oplossen van misstanden daar neerlegt waar het thuishoort: bij organisaties die daarvoor in het leven zijn geroepen, zoals toezichthouders en opsporingsdiensten.'

Het Huis voor Klokkenluiders wil dat zelf ook, laat een woordvoerder weten. Het rekent na de implementatie van de Europese richtlijn sowieso op meer meldingen. Klokkenluiders hoeven straks niet meer per se eerst met een misstand naar hun eigen baas, maar mag er ook voor kiezen direct naar buiten te treden. 'Dit kan er ook toe leiden dat het Huis meer onderzoeken moet doen naar aanleiding van meldingen, maar ook dat er meer samengewerkt moet worden met andere autoriteiten', zegt een woordvoerder van het Huis.

Misstanden in de kiem smoren

Evita Slijper-Sips van People InTouch, een bedrijf dat meldsystemen bouwt en de 'speak up-cultuur' bij bedrijven probeert te bevorderen, waarschuwt dat bedrijven zich ondanks de aanstaande veranderingen niet blind moeten staren op de toepassing van de nieuwe wet- en regelgeving. 'Compliant zijn en een goede bedrijfscultuur zijn twee totaal verschillende dingen. Regels zijn belangrijk, maar het gaat er ook om dat je een cultuur creëert waarin mensen zich vrij voelen om zaken bespreekbaar te maken. Alleen zo kun je misstanden in de kiem smoren en dat is voor iedereen beter. Ik hoop dat de discussie over de nieuwe Europese richtlijn bijdraagt aan de bewustwording daarvan.'