De Accountantskamer behandelt maandag een tuchtklacht van toezichthouder AFM tegen een voormalige accountant van Deloitte. Die tekende een frauduleuze jaarrekening af van meubelreus Steinhoff. Volgens een Zuid-Afrikaanse journalist ontdekte Deloitte het omvangrijke boekhoudschandaal niet zelf, maar kreeg het een melding van een klokkenluider.
Opnieuw staat er bij de Accountantskamer een megazaak die draait om boekhoudfraude op de rol. De tuchtrechter zette onlangs nog zijn tanden in een frauduleuze jaarrekening van het failliete beursfonds Imtech. Maandag mag het rechtscollege zich buigen over het controlewerk van Deloitte bij het beursgenoteerde Steinhoff. In 2017 kwam bij dit Zuid-Afrikaanse meubelwarenhuis aan het licht dat bestuurders voor ruim €6,5 mrd hadden gefraudeerd.
Voor toezichthouder AFM was dat destijds reden om een onderzoek te starten. Vier jaar later mondt dat uit in een tuchtzaak tegen Patrick Seinstra. Hij ondertekende Steinhoffs jaarrekening van 2016. Seinstra is inmiddels niet meer aan Deloitte verbonden. Maar de firma staat de accountant wel bij in zijn verweer tegen de AFM.
Vaststaat dat de Steinhoff-affaire één van de grootste boekhoudschandalen van de laatste jaren is. Beleggers zagen €10 mrd beurswaarde in rook opgaan. Het van oorsprong Zuid-Afrikaanse Steinhoff is nog altijd een van de grootste meubelwarenhuizen ter wereld. Het concern heeft een beursnotering in Duitsland en zetelt om fiscale redenen sinds 2015 in Amsterdam. Deloitte Nederland was vanaf dat moment verantwoordelijk voor de wettelijke controle van de jaarrekeningen, en werkte daarbij samen met accountants in onder meer Zuid-Afrika en Duitsland.
Het is nog niet bekend wat de AFM accountant Seinstra precies verwijt. Maar een aantal vragen over de rol van Deloitte ligt voor de hand, meent hoogleraar forensische accountancy Marcel Pheijffer van Nyenrode Business Universiteit. 'Heeft Deloitte Nederland na Steinhoffs verhuizing naar Amsterdam zorgvuldig genoeg gekeken bij de overname van het dossier van Deloitte Zuid-Afrika? Waarom gaf Deloitte Nederland een goedkeurende verklaring over het boekjaar 2016? En waarom heeft Deloitte Nederland de jarenlange fraude pas ten aanzien van het boekjaar 2017 ontdekt en niet al ten aanzien van 2016?'
Deloitte ontdekte de fraude niet zelf, maar kreeg hulp van een klokkenluider, zegt de Zuid-Afrikaanse onderzoeksjournalist Rob Rose. In zijn boek Steinheist beschrijft hij hoe Seinstra's controleteam in augustus 2017 een pakketje kreeg met daarin 'explosieve informatie' over fraude in Duitsland. 'Indien juist, dan is hier geen sprake van goed accountantswerk. Dan heb je hulptroepen nodig gehad om op het juiste spoor te komen', aldus Pheijffer.
Wat Deloitte in elk geval parten moet hebben gespeeld, is het dubieuze controlewerk dat accountants van het relatief kleine en onbekende Duitse kantoor Commerzial Treuhand (CT) voor hun rekening namen, zegt journalist Rose. Een substantieel deel van de fraude had te maken met transacties tussen Europese vennootschappen van Steinhoff. CT deed de controle van de Europese activiteiten van Steinhoff en rapporteerde daarover aan groepsaccountant Deloitte die eindverantwoordelijk was.
Rose: 'Deloitte heeft het werk van CT niet goed gecheckt. Als groepsaccountant horen ze dat wel te doen.' De journalist velt een genuanceerd oordeel over Deloitte. 'Het is duidelijk dat Deloitte pas laat aan de bel trok. Maar toen Deloitte de fraude eenmaal op het spoor was, weigerde de accountant de jaarrekening over 2017 af te tekenen. Dat had wel tot gevolg dat de fraude werd onthuld.'
Inmiddels zit er een andere directie bij Steinhoff. Het nieuwe bestuur heeft van de Nederlandse rechter uitstel van betaling gekregen en gebruikt die adempauze om een wereldwijde schikking met gedupeerde beleggers af te spreken. Daarmee is een bedrag van circa €850 mln gemoeid. Deloitte Nederland maakte in februari bekend te willen aanhaken met een bijdrage van €70 mln. In ruil daarvoor wil Deloitte vrijwaring zonder schuld te erkennen. Maar Steinhoffs deal is nog steeds niet rond en dus zit ook Deloitte nog in de wachtkamer.
Pheijffer volgt de ontwikkelingen op de voet: 'Het zou Deloitte sieren indien meer openheid zou worden gegeven over de kwestie. Nu bungelt hier een individuele accountant - die niet eens meer bij Deloitte werkt - voor de tuchtrechter. Het kantoor heeft de opdracht aangenomen en de intake gedaan, dat is zeker niet alleen de verantwoordelijkheid van de accountant die de controle heeft uitgevoerd.'
Ook plaatst de hoogleraar een kritische kanttekening bij de schikking: 'Deloitte noemt dat een “offer zonder erkenning van aansprakelijkheid”. Ik zie dat als Orwelliaans taalgebruik, een gotspe: een dergelijk offer maak je niet indien je als accountant de heldenrol van het ontdekken van een omvangrijke fraude hebt vervuld. Dan ontvang je lof in plaats van dat je een fors offer moet brengen. Er zat bij Steinhoff een gat in de balans van €6,5 mrd. Dat is geen kattenpis.'
