Zelfs de experts schrokken even, toen vorige week woensdag de Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken een Zoom-gesprek voerde met een nepversie van Leonid Volkov, de stafchef van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Dit was geen geprepareerde fake video, dit was live. Was de kunstmatige intelligentie achter het manipuleren van video's echt al zó goed?

'Ik kon het niet geloven', zegt Theo Gevers, hoogleraar kunstmatige intelligentie. 'Ooit bereiken we het kantelpunt. Dan herkent de mens geen fake interactief gesprek. Maar dat duurt nog drie jaar, schat ik.'

Zijn bedrijf 3DUniversum ontwikkelt algoritmes die fake beeld herkennen. Dat is een kat- en muisspel, zegt Gevers, want neppers worden steeds beter. Het begon met amateurs die gezichten van beroemdheden plakken op foto's van pornosterren. Toen kwamen 'deepfakes': bedrieglijk echte filmpjes van een mens die met een computer zijn gemaakt. Zoals acteur Tom Cruise die rondloopt en praat met handgebaren.

Trage 'face swap'

De volgende stap is dan een Zoomgesprek met een echt mens, waar een ander gezicht op is geplakt. Levensecht, met oogbeweging en mimiek. Gemaakt waar je bij zit.

'Op dit moment kan zelfs de leek dat nog doorprikken', zegt Gevers. 'Vraag of je gesprekspartner het gezicht snel van links naar rechts draait. De face swap, waarbij de computer het echte gezicht verwisselt met een ander gezicht, kan dat nog niet bijbenen. Dan flitst het echte gezicht er doorheen.'

Twee andere tips: vraag of iemand in de eigen wang prikt (de rimpels zien er onecht uit), of een hand voor het gezicht wuift (het echte gezicht wordt even zichtbaar).

Houten geweertje

Het nieuws dat dat Nederlandse politici slachtoffer waren geworden van deepfake werd vorige week door de Volkskrant gebracht. Een Kamercommissie sprak via Zoom met twee 'medewerkers' van Navalny. De fake lag er dik bovenop: de één zat in badjas achter een houten geweertje, de ander vroeg of Nederland snel wat bitcoins wilde overmaken.

Maar ook politici uit Engeland en de Baltische staten waren er bij hetzelfde duo ingetrapt. Iedereen, inclusief een door de Volkskrant geraadpleegde trendwatcher, was overtuigd: dit is 'deepfake', dit is een nieuw tijdperk.

Ondermijning

Inmiddels is er een betere verklaring: twee Russische komieken hebben de grap opgeëist. Een van hen heeft toch iets weg van Navalny's rechterhand Volkov. Make-up deed de rest. Er was wél een politiek motief in het spel: ze wilden aantonen dat deepfake een verzinsel is van mensen als Volkov.

'Het incident toont aan hoe makkelijk we schrikken van deepfake', zegt Gevers. 'Want als het werkelijkheid is, hoe kunnen we dan nog vertrouwen op tv-beelden? Dat zou de democratie serieus ondermijnen.'