Er zijn mensen die enorm angstig zijn voor het coronavirus en er zijn mensen die zich kapot ergeren aan alle paniek en media-aandacht. Dit laatste heet ook wel infodemic; een overvloed aan informatie die het vinden van een oplossing belemmert. Bijna elk individueel geval van coronabesmetting is breaking news.

Als risicomanager en cognitief geïnteresseerd wetenschapper vind ik de interactie tussen media en publiek interessant. Er heerst een hysterie alsof ebola in het lokale dorp is uitgebroken. Ik vraag me met name af waarom we bij dit virus veelal goede en soms verregaande maatregelen treffen en voor de grofweg half miljoen jaarlijkse griepslachtoffers nauwelijks preventief actie ondernemen. Althans, in vergelijking met dit coronavirus. Wat leren we van onze acties en reacties op dit virus?

Het coronavirus legt dagelijks de wereld plat met nieuws over drie doden in land X en acht doden in land Y. Maar toen het Algemeen Dagblad op 22 februari 2018 ‘500 doden in één week in Nederland door de griep’ kopte, haalden we onze schouders op. De winter van 2017/2018 resulteerde in ruim 9.000 griepdoden in ons kikkerlandje. Wereldwijd sterven gemiddeld tussen de 300.000 en 700.000 mensen per jaar aan de reguliere griep. De coronateller staat bij het ter perse gaan van dit artikel op ongeveer 4.000 doden. Na drie maanden dus nauwelijks 1% van het aantal jaarlijkse griepdoden wereldwijd.

Natuurlijk is het goed dat we verdere verspreiding van het coronavirus proberen af te remmen. Omdat we nog niet alles van het virus weten en het — als je eenmaal besmet bent — waarschijnlijk iets dodelijker is dan een zware griep. De dodelijkheid ligt volgens onderzoek van Imperial College London rond de 1% van de besmette mensen (buiten de haard in Wuhan). Dat getal is nog redelijk onzeker omdat we het aantal niet-geregistreerde milde besmettingen niet precies weten. De dodelijkheid voor een ‘normaal’ griepvirus is rond de 0,1%, maar dat percentage ligt een stuk hoger in een zwaar griepjaar.

Het coronavirus kan langer rondwaren dan een normale wintergriep maar leidt, mede door de genomen acties, tot veel minder besmettingen. Grofweg is de orde van grootte (minder dan) 1 op de miljoen doden wereldwijd in de afgelopen maanden door het coronavirus, tegenover (minder dan) 1 op de 10.000 doden door de jaarlijkse griep.

Ondanks de zeer beperkte hoeveelheid doden ten opzichte van een gewone griep, heerst er intussen wel een absurde paniek. Die is deels ingegeven door de onbekendheid van dit virus. Velen associëren deze enge, door dieren overgebrachte ziekte uit het binnenland van China met de angst rondom sars (‘die veroorzaakte wereldwijd 774 doden, dus corona is enger’) en zelfs ebola. De gewone griep, een sluipmoordenaar met haar grofweg half miljoen doden per jaar, is ons bekend en roept derhalve geen enkele angst op. Als er onverwacht een paar honderdduizend griepdoden per jaar meer zijn, levert dat vermoedelijk twee regels op in de krant.

Gevoel

Hoe anders is dat bij het coronavirus. Bussen met niet-gediagnostiseerde vakantiegangers uit China worden in Oekraïne bekogeld, volkswoede in de Filipijnen nadat er één coronadode valt en de antibacteriële handgel in Europa als ‘wapen’ tegen een virus is uitverkocht. Dit laatste is zoiets als een virus bestrijden met antibiotica. En als de wereld in paniek is, dan is er ook paniek op de financiële markten.

De gerenommeerde psycholoog Paul Slovic zegt over het coronavirus dat niet de statistieken maar het gevoel van risico onze angst bepaalt (New York Times, 13 februari). We zijn vertrouwd met de griep die honderdduizenden mensen doodt, we kennen de risico’s. Maar niet met dit virus. Daarom blazen we het enorm op, ondanks het feit dat het coronavirus tot nu toe ‘slechts’ duizenden slachtoffers heeft geëist.

Nuttige lessen

Als de zorgvuldige, zeer veeleisende aanpak rondom het coronavirus veel sterfgevallen heeft voorkomen, waarom pakken we voortaan griepvirussen dan niet iets strenger aan? Van de honderdduizenden jaarlijkse doden kun je met serieuze, minder ontwrichtende maatregelen dan we nu zien tienduizenden dodelijke slachtoffers voorkomen. Denk aan verplichte monddoekjes en het inperken van mobiliteit, al is het maar voor bepaalde doelgroepen. Dit kan mogelijk de verspreiding van griep naar de zwakke groep ouderen met tientallen procenten reduceren. We doen met vrijwillige griepvaccinaties van ouderen uiteraard wel iets, maar waarom verplichten we griepvaccinatie niet simpelweg, met de optie niet mee te doen als je daar een goede reden voor hebt? Dat zou een consistentere aanpak zijn om het aantal doden door virusepidemieën te minimaliseren dan alleen aandacht geven aan het coronavirus.

Vermoedelijk is er weinig behoefte om extra voorzorgsmaatregelen te treffen om honderdduizend doden van een ons welbekende (soms zware) griep te voorkomen. Acties tot het voorkomen van doden worden sterker gedreven door acute angst, opgeroepen door enge beelden in ons hoofd (en de media), dan door ratio.

Geluk bij een ongeluk is dat de inspanningen en lessen rondom dit coronavirus nuttig zijn: we leren hoe de verschillende maatregelen in verschillende landen hebben geleid tot verschillen in verspreiding van het virus.

Op een dag komt er een veel zwaarder en nog besmettelijker virus van pandemische omvang. Dan zijn we daar beter op voorbereid. Helaas moeten we nu die idiote dagelijkse breakings news angstberichten dan maar voor lief nemen.

Theo Kocken is oprichter van Cardano Group en hoogleraar risicomanagement, Vrije Universiteit Amsterdam. Reageer via expert@fd.nl.