Soms heb je Disney of Netflix even nodig. Niet om je in, maar juist uit een droom te helpen. De serie The Crown schetst een ontluisterend beeld van de nieuwe Britse koning en Dopesick toont hoe farmaceut Richard Sackler Amerika aan een oxycodonverslaving hielp. Nu is er The Playlist. De serie gaat over Spotify en is gebaseerd op het non-fictieboek Spotify Untold van journalisten Sven Carlsson en Jonas Leijonhufvud.

The Playlist toont de opkomst en verwording van Spotify en haar oprichters Daniel Ek en Martin Lorentzon. In een tijd waarin Pirate Bay en Napster populair waren, boden ze gratis toegang tot muziek, en de muziekindustrie een kans te transformeren. Om toegang tot de muziek te krijgen zonder zelf piraten te worden, trachtten Ek en Lorentzon muziekconcerns als Sony, Universal Music, Warner Brothers en anderen achter zich te krijgen, in ruil voor een deel van het economisch eigendom van het bedrijf.

Dit alles in een poging tot ‘het ontsluiten van het potentieel aan menselijke creativiteit – door een miljoen creatieve kunstenaars de kans te geven om van hun kunst te leven en miljarden fans de kans te geven ervan te genieten en erdoor geïnspireerd te worden’.

De serie maakt duidelijk hoe Spotify geleidelijk van idealistische innovator tot pragmatische machtsspeler met monopolistische trekjes verwerd. Dat geldt ook voor Daniel Ek, die steeds meer macht naar zich toe trekt. In 2022 controleert het bedrijf een derde van de markt voor muziekstreamingsdiensten en is daarmee, volgens Forbes, meer dan twee keer zo groot als concurrent Apple. Amazon is nummer drie met een marktaandeel van 13%.

Binnen het kapitalistische marktdenken hebben de beide Zweedse ondernemers het goed gedaan. Ze waren de eerste met een echt goed muziekplatform en hebben hun positie slim uitgebouwd. Op de manier waarop zij dat doen valt wel wat af te dingen.

Tijdens de rit vallen nogal wat slachtoffers binnen en buiten het bedrijf. Artiesten, enkele medewerkers en luisteraars blijken de voetsoldaten van de nieuwe elite in de muziekwereld. Weliswaar kunnen consumenten nog steeds gebruikmaken van een gratis versie, maar het zijn vooral de oprichters, aandeelhouders en traditionele muziekindustrie die leven van de kunst van de artiesten – niet de kunstenaars zelf.

Lusten en lasten

Uit een onafhankelijke vergelijking van online muziekmedium Headphonesty bleek enkele weken geleden dat Spotify’s werkwijze gezien kan worden als een vorm van uitbuiting. Willen artiesten bij Spotify $1000 verdienen dan moet hun muziek 300.000 keer worden gestreamd. Wie succesvol is, krijgt via Discovery Mode extra aandacht. Daar verdient de artiest weliswaar aan, maar Spotify nog meer. Voor hetzelfde bedrag van $1000 hebben artiesten bij Apple 100.000 streams nodig. Ook behandelt Apple alle artiesten hetzelfde: gelijke beloning voor gelijke prestaties.

Apple verdeelt dus de lusten en lasten aanzienlijk rechtvaardiger. Dat is opmerkelijk, omdat Apple zich in de missie niet committeert aan een ‘leefbaar inkomen voor artiesten’. Het is precies het commitment aan het welzijn van de artiesten in de missie van Spotify en de verwachtingen omtrent ‘fairness’ die het Zweedse bedrijf kwetsbaar maken. Ze leven hun belofte niet na. Dat Spotify artiesten erg zuinig beloont was al langer bekend. In 2014 verwijderde Taylor Swift haar muziek van Spotify in een dispuut over betalingen. Vier jaar later was ze terug.

Met miljarden streams is Swift grootverdiener bij Spotify. Dat geldt niet voor artiesten die net het hoofd boven water kunnen houden. Ze hebben geen andere keuze dan het accepteren van de voorwaarden van Spotify willen ze – in de toekomst – iets betekenen als muzikant. The Playlist laat dit goed zien. Het is tijd voor John Legend’s ‘Wake up Everybody’. Die klinkt mij op iTunes beter in de oren dan bij Spotify.

Harry Hummels is hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving binnen de vakgroep Finance van de School of Business and Economics, Maastricht University.