Nederland is kampioen belastingvoordelen. Geen enkele andere ontwikkelde economie hanteert zoveel uitzonderingen, uitsluitingen en aftrekposten die gunstig uitpakken voor belastingbetalers.

De Nederlandse toppositie komt naar voren uit Global Tax Expenditures Database (GTED). In deze nieuwe wereldwijde gegevensverzameling van zogeheten belastinguitgaven blijft alleen Rusland Nederland voor als de omvang van deze uitgaven wordt afgezet tegen het bruto binnenlands product (bbp) of de totale belastinginkomsten.

Hypotheekrenteaftrek

De misgelopen overheidsinkomsten door uitzonderingen op, uitsluitingen van en aftrekposten voor de standaardbelastingregels bedroegen voor Nederland de afgelopen zes jaar gemiddeld €102 mrd. Dat is gemiddeld 14% van het bbp en 64% van de totale belastingopbrengsten in die periode. Voor de Europese Unie en de rijkere landen die lid zijn van de Oeso ligt het gemiddelde aandeel van de belastinguitgaven op 5% van het bbp.

De grootste belastinguitgave in Nederland is de algemene heffingskorting. Met deze generieke korting op de inkomstenbelasting was vorig jaar €23,8 mrd gemoeid. De schatkist liep in 2020 €21,1 mrd mis doordat pensioenpremies onbelast blijven. De arbeidskorting kostte hetzelfde bedrag. De aftrek van hypotheekrente scheelde €9,5 mrd aan belastinginkomsten en de gunstige fiscale behandeling van gepensioneerden nog eens €7,2 mrd. Het verlaagde btw-tarief voor voeding en water ten slotte, maakt met €7,1 mrd de top 6 van belastinguitgaven compleet.

Black box

Belastinguitgaven zijn bedoeld om overheidsdoelstellingen te verwezenlijken. De samenstellers van de GTED wijzen erop dat zulke maatregelen in fiscale sfeer doorgaans veel minder kritisch worden gevolgd dan andere overheidsuitgaven. Zij spreken van een 'black box'.

Nederland is volgens de GTED een van de weinige landen die zijn belastinguitgaven wel periodiek evalueren. De uitkomsten van deze evaluaties zijn echter niet bindend, aldus het rapport over Nederland, dus blijven ook voorzieningen bestaan waarvan is bewezen dat ze niet doeltreffend zijn.

Grotere inkomensverschillen

Veel landen houden helemaal niet bij of belastingvoordelen bijdragen aan het beoogde doel. Als dat wel gebeurt, leidt een negatieve evaluatie lang niet altijd tot het schrappen van een uitzondering of een aftrekpost.

Een bekend voorbeeld hiervan is de hypotheekrenteaftrek. Die heeft nauwelijks of geen effect op het aandeel eigenwoningbezitters maar leidt wel tot grotere inkomensverschillen, aldus de samenstellers, die verbonden zijn aan de Council on Economic Policies. Naast deze non-gouvernementele organisatie is het Deutsches Institut für Entwicklungspolitik initiatiefnemer van de nieuwe database.