De 'Alleingang' van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz naar China is volgens analisten in Brussel een grote misstap. In de EU is veel reparatiewerk nodig, in eerste instantie richting de belangrijkste bondgenoot van Berlijn: Frankrijk.
De Frans-Duitse as? 'Ach, dat is grotendeels een mythe', aldus de Franse publicist Nicolas Baverez kortgeleden op de zender Europe 1. 'Frankrijk is verzwakt. Economisch is ons land afhankelijk van Duitsland. Het is louter aan dat land en de euro te danken dat we nu niet te maken hebben met de financiële paniek die je in het Verenigd Koninkrijk ziet.'
Door de oorlog in Oekraïne voert de kersverse bondskanselier Olaf Scholz een 'Germany First'-strategie, zegt Baverez. Het kiest in discussies over energie en defensie voor zijn eigen belang, niet voor het belang van zijn EU-partners. Frankrijk kan daar niets tegen doen, sombert Baverez, die zelfs repte over een 'kloof' die dreigt 'de Europese kathedraal te ruïneren'.
Dat er tussen oud-bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron meer chemie was dan tussen Macron en Scholz, daar is iedereen in Brussel het over eens. Zij het dat de voorzichtige Merkel vaak geen concrete invulling gaf aan haar gloedvolle verklaringen met Macron.
Scholz heeft een andere stijl dan Merkel, zeggen diplomaten. Hij komt uit Hanzestad Hamburg, heeft 'een noordelijk temperament', is directer en bezigt taal die sommigen als bot of onverschillig ervaren. 'In Europa stuit hij daarom op onbegrip, maar dat gebeurt ook in de niet-noordelijke delen van Duitsland', meent een bron.
Hij trekt de vergelijking met Mark Rutte, die net als Scholz, soms wat 'aanvullende uitleg' nodig heeft in Brussel. Volgens de diplomaat zijn Frankrijk en Duitsland nog altijd 'erg nauwe partners', ook al twisten ze nu over cruciale onderwerpen als een prijsplafond op energie en de noodzaak van kernenergie.
De Frans-Duitse vriendschap is een kernstuk in het buitenlands beleid van beide landen, constateerde ook de Maastrichtse hoogleraar Europese integratie Mathieu Segers deze week in de podcast Café Europa. 'Maar in de praktijk zijn ze het over bijna alles oneens.' Net als menig diplomaat beaamt Segers dat hun meningsverschillen 'soms met meer urgentie bovenkomen dan anders.'
Nu, in deze oorlogstijd, dus ook. Europa moet de bakens verzetten op het vlak van energie, defensie en de interne markt, en van Frankrijk en Duitsland wordt daarbij een leidende rol verwacht. Scholz neemt daarbij de tijd, ziet Segers. 'Dat gedraal zorgt voor toenemend wantrouwen.'
Dit wordt nog eens versterkt door het calimerocomplex van Parijs. Segers: 'Eerst waren de Fransen leidend in Europa en de Duitsers volgend. Dat is onder Merkel veranderd.’
Extra complicatie is dat Scholz nog moet groeien in zijn rol, zo is de indruk in Brussel. Daarvoor krijgt hij nu eenmaal minder lang de tijd dan andere kersverse regeringsleiders omdat Duitsland de grootste en rijkste lidstaat is. 'Iedereen hier kijkt naar Berlijn, en terecht. Duidelijk is dat het beter moet, ook al snapt men dat Scholz' optreden nog niet perfect kan zijn', vindt een diplomaat.
En Scholz kijkt — uiteraard — niet alleen over de grens. Ook thuis wil hij laten zien dat hij zich niet de wet laat voorschrijven en een autonome koers kan varen, schetst de Belgische politicoloog Jonathan Holslag. 'Hij wil zich deels onttrekken aan de kritiek van zijn coalitiepartner De Groenen. Die leggen bij het China-beleid andere accenten.'
Scholz moet ook nog eens rekening houden met zakelijke belangen, omdat Duitsland in EU-verband economisch het meest afhankelijk is van China. 'Strategische autonomie', de slogan waarmee Macron het streven naar vermindering van de afhankelijkheid van de VS en China probeert te vangen, is voor Duitsland moeilijker, zegt Holslag.
'Buitenlandminister Baerbock van De Groenen stelt dat Duitsland vanwege de oorlog in Oekraïne met China niet dezelfde fout moet maken als met Rusland. De sociaaldemocratische SPD van Scholz vindt dat Duitsland zich nu niet ook nog eens een economisch conflict met China kan veroorloven.'
In Europa, dat sowieso nooit eensgezind was in de omgang met China, is wel degelijk begrip voor dat standpunt. Anders hadden de andere EU-leiders op hun oktobertop wel 'expliciet' een punt gemaakt van het staatsbezoek, stelt een diplomaat. Bovendien is Berlijn volgens hem 'heus niet achterlijk' en realiseren de Duitsers zich waar een te grote afhankelijkheid van één partij — zoals de afhankelijkheid van Rusland voor aardgas — toe leidt. 'Dat willen ze echt niet meer'.
Tegelijkertijd zal de EU door de open structuur van haar economie altijd afhankelijk zijn van anderen, erkent de diplomaat. 'Maar we moeten niet leunen op één boef, maar op meer. En het liefst ook op wat goeien. Al zitten olie en gas natuurlijk vaak in landen waar op zijn zachtst gezegd nog ruimte voor verbetering is.'
Dat kan allemaal wel waar zijn, toch is de Europese buitenlanddienst bepaald niet blij met Scholz' Chinareis. Die volgt vlak op het congres van de Chinese communistische partij, waar de Chinese president Xi Jinping nog meer macht naar zich heeft toegetrokken. Scholz' bezoek geldt als een legitimering daarvan, meent een hooggeplaatste EU-ambtenaar. 'Is dat het signaal dat we moeten afgeven?'
Dat Scholz alleen gaat, is volgens hem een affront. 'In 2019 kwam Xi naar Parijs. Macron deed toen zijn best om er een EU-tintje aan te geven. Hij nodigde Merkel en oud-Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker ook uit. Nu vraagt Macron of hij met Scholz mee kan, en dan zegt Scholz: nee, nee bedankt.'
De ambtenaar heeft er een hard hoofd in dat de bondskanselier China in het anti-Russische kamp weet te trekken en de mensenrechtensituatie kan veranderen. Scholz wil deze thema's in ieder geval aankaarten, meldde de Duitser deze week. 'Ik spreek al wat langer met Peking en verwacht er weinig van', zegt de ambtenaar. 'China beweegt op eigen gronden, niet omdat Europa op iets aandringt.'
Politicoloog Holslag deelt die mening. 'Ik denk niet dat het gaat werken als Scholz probeert om Xi een aantal lessen in de oren te doen knopen. Dat bezoek getuigt van grote naïviteit. Peking heeft duidelijk gemaakt hoe belangrijk het partnerschap met Rusland is voor China, en dat het inzake de oorlog geen standpunt inneemt.'
Beter zou het volgens hem zijn als de Europese Unie samen optrekt en haar marktmacht ten opzichte van China uitbuit. Europa is een van de weinige markten waar Peking tot op zeker niveau nog technologie kan kopen en ook de uitvoer naar de EU is van zeer groot belang. 'Op die manier zouden we, als we eendrachtig zouden optrekken, een stukje invloed kunnen uitoefenen op China', zegt Holslag. Hij betreurt het dat dit niet gebeurt en dat de bondskanselier zelfs alle kritische rapporten van de Duitse diensten over China naast zich neerlegt.
Wat de inzet van Scholz ook is, het beeld is nu dat hij nationale belangen laat prevaleren, zegt hoogleraar Segers. 'Dat is nu juist iets waar je in de huidige geopolitieke situatie niet mee verder komt. De oplossing voor alle crises waarin de EU zich nu bevindt, loopt via samenwerking. In je eentje leg je, ook als Duitsland, uiteindelijk te weinig gewicht in de schaal richting China.'
De bondskanselier heeft in januari nog wel een kans om de breuken met Parijs te lijmen, meent hij. Dan is het zestig jaar geleden dat de Franse president De Gaulle en de toenmalige bondskanselier Adenauer het Frans-Duitse vriendschapsverdrag sloten. Segers: 'Daarop wacht nu iedereen. Parijs en Berlijn hebben dan de historische verplichting met iets nieuws te komen. Scholz heeft zich tijdens een toespraak in Praag deze zomer verklaard tot Europeaan. Nu wachten we niet op woorden, maar op daden.'
