Vooruitblikkend en verdiepend: dit is de wekelijkse dosis Europamania — alles wat je moet weten over de ontwikkelingen in Europa. In deze editie: Zweedse mijnbouwdromen, lobbyen in Den Haag en: zit er schot in het conflict tussen Polen en Brussel over de rechtsstaat?
1. Europese metaaldroom nachtmerrie voor lokale bevolking
Timing is alles: op het moment dat de Europese Commissie zich meldde in het Noord-Zweedse Kiruna, meldde het daar actieve Zweedse mijnbouwbedrijf LKAB dat het de grootste reserve aan zeldzame aardmetalen in Europa had gevonden (lees het verhaal van FD-correspondent Ria Cats). Goed nieuws voor de Europese industrie en de EU: nu is China de grootste producent van die stoffen, die cruciaal zijn voor batterijen van elektrische auto’s en windmolens. Die afhankelijkheid maakt de Unie nerveus.
Maar niet iedereen vorige week stond te juichen. Vertegenwoordigers van de Sami, het nomadische volk dat in Noorwegen, Zweden en Finland woont, sloegen alarm. Want wat betekent een nieuwe mijn voor hun leefgebied, en voor hun rendieren? Sami vrezen dat mijnactiviteiten het Gabna-gebied waar ze hun dieren houden in tweeën delen.
Het is niet voor het eerst dat de mijnbouw ons verdrijft, zei de voorzitter van de Nationale Confederatie van Zweedse Sami, Matti Blind Berg tegen de Zweedse publieke omroep. ‘Je hoort steeds van de mijnbouwindustrie dat we samen moeten leven, en een goede dialoog moeten hebben. Maar de vraag is of het holle frasen zijn.’
Hij vindt dat de Europese Unie Zweden op het matje moet roepen. ‘Moet de groene transitie ten koste gaan van de bestaanskansen van inheemse volkeren?’ vraagt Blind Berg zich af. ‘LKAB is bereid onze toekomst op te offeren. Zijn we niet meer waard?’
Het mijnbouwbedrijf zegt dat de winning van aardmetalen in de regio niet betekent dat het gedaan is met de Sami en hun rendierhouderij. Er zijn vast mogelijkheden om hen te compenseren, aldus LKAB tegenover Zweedse media.
Voor Europa lijkt de vondst uit te draaien op het bekende verhaal: er zijn wel grondstoffen, maar de winning stuit op verzet van de lokale bevolking die grote milieuverontreiniging vreest. Zo ging het ook in de Jadar-vallei in Servië, waar Rio Tinto een grote lithiummijn wilde openen.
2. Komt een lobbyist zo maar de Tweede Kamer binnen?
Vanwege 'Qatargate' presenteerde voorzitter Roberta Metsola van het Europees Parlement vorige week voorstellen om herhaling van het corruptieschandaal te voorkomen (lees het verhaal van FD-correspondent Mathijs Schiffers). Onderdeel van Metsola's plan is om lobbyisten het moeilijker te maken om in het parlement actief te zijn.
Nou kent het parlement al uitgebreide regels voor toegang tot zijn kantoren. Lobbyisten komen er bijvoorbeeld niet in als ze niet in het lobbyregister staan (dit zijn de afspraken hierover van de EU-instituties; bekijk ook eens deze pagina en de gedragscode).
Maar hoe zit dat eigenlijk bij de Tweede Kamer? Dat heeft ook een lobbyistenregister. Wie daar in staat, heeft een pasje om in de semi-openbare ruimte van de Kamer te komen. Wie in het niet-openbare gedeelte bij Kamerleden of hun medewerkers wil komen buurten, moet daarvoor een afspraak maken via zijn gewenste gesprekspartner.
Deze afspraken zeggen evenwel niets over toegang van lobbyisten tot bijvoorbeeld ministeries. De Volt-Kamerleden Koekkoek en Dassen en het onafhankelijke Kamerlid Pieter Omtzigt trachtten in december steun te krijgen voor (onder meer) een verplicht lobbyregister à la Ierland. Maar daar was geen meerderheid voor. 'Zeer teleurstellend', vond Dassen.
Maar de kous is niet af. Het kabinet bestelde extern wel een onderzoek naar dergelijke registers. Dit voorjaar komt het met een standpunt.
3. Beweging in Pools rechtsstaatconflict
Het Poolse parlement stemde vrijdag in met een juridische hervorming die de opmaat kan zijn tot een vergelijk met de Europese Commissie in het slepende conflict over de Poolse rechtsstaat. Die twist leidde er toe dat Warschau nog altijd geen greep heeft op zo'n €36 mrd aan subsidies en leningen uit het Europese coronaherstelplan.
De Poolse knieval komt er op neer dat disciplinaire zaken tegen rechters voortaan terecht komen bij de hoge raad voor bestuurszaken. Ook mogen Poolse magistraten vonnissen van collega's ter discussie stellen, zonder dat dat leidt tot sancties.
Met de concessie corrigeert Warschau een serie hervormingen waarmee Polen volgens critici de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnde. Die ingrepen leidden tot een serie zware botsingen met Brussel en het Hof van Justitie van de EU.
Eurocommissaris van justitie Didier Reynders noemde de Poolse voorstellen eerder deze maand 'veelbelovend'. Maar Poolse rechterlijke organisaties en voorvechters van mensenrechten blijven kritisch. De regeringsconcessie, gesteund door de grote coalitiepartij PiS maar niet door de kleine regeringspartner SP, lost het probleem in de Poolse rechterlijke macht niet op, vinden ze. En Polen voldoet niet aan wat Brussel heeft geëist.
Binnen de rechtspraak speelt nog altijd een felle discussie over de positie van nieuwe rechters die zijn benoemd door de raad voor de rechtspraak (KRS). Die staat onder controle van de regering, en dus zijn nieuwe rechters die de KRS benoemt niet onafhankelijk, stellen de critici.
Illustratief voor deze discussie is de verklaring die een prominente rechter bij de Poolse Hoge Raad onlangs afgaf. Piotr Prusinowski, die de kamer voor arbeidsrecht en sociale zekerheid voorzit, stelde publiekelijk dat hij niet zal samenwerken met 'nieuwe rechters'.
Europamania in je mailbox?
Wil je deze Europanieuwsbrief elke week per mail ontvangen? Schrijf je dan hier in. En hier zijn eerdere afleveringen.
Waar moeten we deze week op letten?
• Het VK en de EU beginnen maandag een serie nieuwe gesprekken om de problemen rond de eerder gemaakte afspraken voor Noord-Ierland op te lossen. Misschien dat er maandagmiddag al nieuws is. Lees het verhaal van FD-correspondent Joost Dobber.
• De ministers van financiën van de eurozone overleggenmaandag over de digitale euro. Dinsdag vergaderen álle EU-ministers van financiën.
• Voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie ontmoet maandag de Franse president Emmanuel Macron. Dinsdag spreekt ze bij het World Economic Forum, dat maandag aftrapt.
• Premier Mark Rutte is dinsdag in Washington voor overleg met de Amerikaanse president Joe Biden. Op de agenda onder meer chipbeleid en de Amerikaanse druk op ASML. Rutte laat zich later op de dag ondervragen bij de denktank Atlantic Council.
• Het Hof van Justitie van de EU komt dinsdag met een uitspraak in een principiële zaak rond Kosovo, dat zich in 2008 onafhankelijk verklaarde. Maar niet alle EU-lidstaten accepteerden dat. Spanje vocht om die reden aan dat Kosovo mag meepraten in Berec, een EU-agentschap.
• Donderdag komen de rechters in Luxemburg met een arrest in een zaak over een boete van €60 mln die Unilever in 2017 in Italië kreeg opgelegd omdat het bedrijf een fabrikant van waterijs in de wielen zou hebben gereden. Unilever vecht de sanctie aan.
Meer lezen (en luisteren)?
Geen geld De Europese geldkraan richting Hongarije is deels dicht. Nu loopt het land ook nog geld voor het Erasmus-studieprogramma mis. Boedapest dreigt met juridische actie.
Lessen Clingendael-directeur Monika Sie sprak met De Tijd over geopolitiek. 'We beleven een Weimar-moment.'
Nucleair België bereikte vorige week een akkoord over verlengde openstelling van twee kernreactoren. Lees deze reconstructie van De Tijd.
Gepantserd Het Verenigd Koninkrijk levert Oekraïne twaalf zware tanks, en de kans dat er Leopards bijkomen, lijkt te groeien. Hoe snel zijn die inzetbaar?
In de wachtkamer Een Beiers voorbeeldproject met waterstof komt niet van de grond. Reden: de stroomprijs.
Ruzie op links Anne Hidalgo was in 2022 als de socialistische kandidaat kansloos bij de Franse presisdentsverkiezingen. Nu haalt ze uit naar het boegbeeld op links, La France Insoumise.
Europamania wordt geschreven door Han Dirk Hekking. Volg ook de FD-Brusselaars Ria Cats en Mathijs Schiffers. Heb je opmerkingen of nieuws? Laat het weten via feedback@fd.nl.
