De aankondiging dat de EU gebruik gaat maken van een Brits systeem met livedata over de goederen die binnenkomen in Noord-Ierse havens, stelde op het oog niet zoveel voor. Zoiets was immers al in 2019 afgesproken.

Toch werd de aankondiging vorige week onthaald als een 'doorbraak'. In een gezamenlijke verklaring spraken de Britten en de Brusselaars over 'hartelijke' en 'constructieve' gesprekken. Prompt werd ook weer gespeculeerd dat de slepende brexitruzie rond Noord-Ierland binnen een paar maanden kan zijn opgelost. Zou het dan eindelijk?

De verwachtingen zijn in ieder geval hooggespannen als EU-onderhandelaar Maros Sefcovic maandag zijn Britse evenknie James Cleverly ontmoet. De bedoeling is om deze week 'de tunnel' te betreden: een periode van diepgaande en afgeschermde onderhandelingen. In het droomscenario ligt er een akkoord als op 10 april de 25e verjaardag van het Noord-Ierse vredesverdrag wordt gevierd.

Geen deadline

Zo'n deal wendt de dreiging af dat de brexitruzie uitdraait op een handelsoorlog. Ook maakt die de weg vrij voor Britse-Europese samenwerking, zoals rond wetenschappelijk onderzoek. Brussel heeft de Britten nu nog uitgesloten van het omvangrijke onderzoeksprogramma Horizon.

Toch liggen beide partijen op belangrijke onderwerpen nog ver uit elkaar. 'We leggen onszelf geen deadline op', zei Cleverly vorige week bij een bezoek aan Belfast. 'We willen dit zo snel mogelijk oplossen, maar er zijn nog steeds verschillen die moeten worden overbrugd.'

Ook wordt het nog ingewikkeld om voor een eventueel akkoord voldoende steun te krijgen in de Britse en Noord-Ierse politiek.

Desalniettemin is de onderlinge sfeer flink opgeknapt, sinds het vertrek van premier Boris Johnson en zijn rigide onderhandelaar David Frost. 'Premier Sunak gaat de confrontatie liever uit de weg', zegt brexitexpert Jess Sargeant van het Institute for Government. 'Ook zijn de omstandigheden veranderd. Nu de economie prioriteit eist, in plaats van de grondwettelijke aspecten van de brexit, ligt de nadruk veel meer op toenadering.'

Impasse

Tijdens het brexitproces werd besloten dat er vanwege historische gevoeligheden geen zichtbare landsgrens mocht komen tussen EU-lidstaat Ierland en het Britse Noord-Ierland. Daarom volgt het noorden na de brexit als enige Britse regio nog de EU-goederenregels. Daardoor is er binnen het VK een douanegrens gekomen, tussen Engeland, Schotland en Wales enerzijds en Noord-Ierland anderzijds.

Dit zogeheten Noord-Ierlandprotocol roept veel weerstand op bij pro-Britse Noord-Ieren en bij overtuigde brexiteers. De Britse regering vindt dat de EU het protocol te streng toepast en wil nieuwe afspraken maken. De Europese Commissie vindt dat de Britten hun afspraken moeten nakomen, en wil alleen binnen het bestaande akkoord aan Britse bezwaren tegemoet komen.

In Noord-Ierland blokkeert de grootste pro-Britse partij, de DUP, intussen de vorming van een regering. De partij eist dat eerst het protocol van tafel gaat. Vanwege die impasse zijn er hoogstwaarschijnlijk nieuwe verkiezingen nodig.

Stilletjes gepauzeerd

Na maanden van stilstand rond het protocol zijn er nu zowaar een paar stapjes vooruit gedaan. De Britse regering gaat eindelijk de beloofde permanente controleposten bouwen in de Noord-Ierse havens. De EU verlengde een coulanceregeling voor dierenmedicijnen. En de Britse regering legde stilletjes de parlementaire goedkeuring stil van een wetsvoorstel waarmee het hele protocol buitenspel kan worden gezet.

Na de deal over gedeelde handelsdata is de stemming positief, zeggen functionarissen uit beide kampen. Met toegang tot dergelijke data kan de EU zich flexibeler opstellen rond douanekwesties, aldus een functionaris aan Europese zijde. De hoop is dat gerelateerde brexitknopen nu ook kunnen worden ontward.

Maar de obstakels blijven groot. 'Over de regels voor btw en voor staatssteun, en over de rol van het Europees Hof van Justitie is nog geen oplossing in zicht', zegt Sargeant. Ook bevindt premier Sunak zich in een zwakke positie vanwege zijn verdeelde partij, die vol zit met brexithaviken die aan Brussel geen concessies willen doen. Volgens de Britse pers is er bovendien een significante minderheid in de partij die zulke concessies zou willen aangrijpen om Sunak te wippen, om Boris Johnson weer premier te maken.

Zo kan een allesomvattend akkoord rond Noord-Ierland te ambitieus blijken. Daarom wordt er ook gesproken over een beperkt of interim-akkoord. Ook kan, zoals zo vaak in het brexitproces, de huidige hoop ijdel blijken.