Volgens de voormalig minister van Volksgezondheid en beoogd fractievoorzitter in de Eerste Kamer voor de VVD moeten we af van het idee dat de overheid alles kan oplossen. 'Op heel veel terreinen waar de overheid de regie heeft genomen, denken we nu: hadden we dat maar niet gedaan', vindt Edith Schippers.
Als de overheid gaten in de begroting heeft, zou elk ministerie plannen moeten maken voor bezuinigingen en het afschalen van activiteiten. Edith Schippers, de beoogd fractievoorzitter van de VVD in de nieuwe Eerste Kamer, zou dat niet meer dan logisch vinden. 'Waar het mij om gaat, is dat wij het debat openbreken', stelt Schippers in een interview met het FD aan de vooravond van de Provinciale Statenverkiezingen. 'De discussie in Nederland gaat altijd één kant op: meer belasting betalen.'
Een meerderheid van de Tweede Kamer nam deze week, met steun van linkse partijen, BBB, PVV én coalitiegenoot D66, juist een motie aan die pleit tegen bezuinigingen om gaten in de begroting te dichten. Eerst moet de belasting op vermogens en bedrijfswinsten omhoog. Schippers noemt de pleidooien voor belastingverhoging 'een pavlovreactie'. Maar waar zou zij zelf op willen bezuinigen bij een begrotingstekort? 'Dat is nu niet eens aan de orde', zegt Schippers. Die 'geen zin' heeft om het interview over concrete bezuinigingen te laten gaan.
Na een afwezigheid van ruim vijf jaar kondigde Schippers (58) vorig najaar in een gelikt filmpje op sociale media haar rentree aan in de Haagse politiek, als nummer een op de lijst voor de Eerste Kamer van de VVD. Daarmee verwerft de voormalig minister van Volksgezondheid en vertrouweling van premier Mark Rutte opnieuw een plek in de partijtop van de VVD. Direct begon het speculeren over haar mogelijke ambitie om Rutte op te volgen. De huidige directeur van de Nederlandse én Europese tak van biotechbedrijf DSM wordt er inmiddels wat kregelig van. 'Waarom moet ik meedoen met dat spelletje kwartetten, terwijl ik gewoon oprecht aangeef dat het nu mijn ambitie niet is.'
'We worden geconfronteerd met fundamentele problemen. We zien klimaatverandering, het vastlopende voedselsysteem en er wacht ons een enorme automatiseringsslag. Als je al die transities ziet, staan we in de politiek op een kruispunt. Ik vind dat we de goede afslag moeten nemen. Dat motiveert mij om weer de politiek in te gaan.'
'Het politieke debat in Den Haag gaat te veel over herverdelen. De houding is: we komen geld tekort, waar zullen we het eens vandaan gaan halen? Maar in plaats van de bestaande koek in nog kleinere stukjes op te delen, moeten we erover nadenken hoe we de koek kunnen vergroten. We hebben economische groei nodig om de grote problemen van vandaag te kunnen oplossen. Op links hebben ze dat niet door.'
Al de hele campagne waarschuwt de VVD voor het gevaar van een 'linkse wolk' van PvdA en GroenLinks. Als deze twee partijen straks groot worden in de Eerste Kamer, waar ze één fractie gaan vormen, is dat 'slecht nieuws voor de hardwerkende Nederlander' en bedrijven, aldus de liberalen.
De VVD'ers doelen op de tegenbegroting 2023, waaruit blijkt dat PvdA en GroenLinks het bedrijfsleven en vermogens zwaarder willen belasten. Zo pleiten zij voor een hogere winst- en vermogensbelasting en willen zij de bedrijfsopvolgingsregeling (bor) in de erf- en schenkbelasting afschaffen. Daartegenover staat een lastenverlichting voor werkenden, onder andere door een verhoging van de algemene heffingskorting en een verdere verlaging van de inkomstenbelasting.
'De pavlovreactie bij PvdA en GroenLinks is belastingverhoging. Als we ergens een tekort hebben, gaan we naar het bedrijfsleven en moeten daar de belastingen omhoog. Dat is onverstandig. Als wij onze economie willen verduurzamen en minder afhankelijk willen worden van fossiele brandstoffen, hebben wij het bedrijfsleven hard nodig. Niet ambtenaren in Den Haag, maar ondernemers gaan ervoor zorgen dat wij onze klimaatdoelen gaan halen. Maar dan moeten zij wel geld hebben om te investeren. Die zonnepanelen schroeven zichzelf niet op het dak.'
'Ze hebben het ook telkens over zogenaamde miljonairs zwaarder belasten. Over wie hebben we het dan eigenlijk? Hun plannen raken gewone mensen. Bijvoorbeeld de winkelier die geen pensioen heeft opgebouwd, maar zelf daarvoor heeft gespaard. Of mensen met een eigen huis. Als je een greep doet in hun spaarpot, pak je dan de rijke Nederlanders?'
'Het kabinet heeft al goede maatregelen genomen. De inkomstenbelasting is al verlaagd, de vermogensbelasting is juist wat omhoog gegaan. Daar heb ik niks op tegen. Als je meer gaat werken, moet je ook meer overhouden. Dat is het verschuiven van belastingen. Daar ben ik helemaal voor. Het aanpakken van belastingontwijking en foute belastingconstructies? Prima! Maar dat is wat anders dan bijvoorbeeld de winstbelasting voor bedrijven verhogen om gaten in de begroting te dichten. Daar ben ik op tegen.'
'Dat waren zware onderhandelingen. Het valt niet mee als je als VVD dan alleen staat. Maar ik ben straks controleur van de macht, en dan zou ik graag zien dat we stoppen om het bedrijfsleven als pinautomaat te gebruiken.'
'Wij kijken daar heel nuchter naar. Waar het mij om gaat is dat wij het debat openbreken. De discussie in Nederland gaat altijd één kant op: meer belasting betalen. Als ik zeg dat het goed zou zijn om minder belasting te betalen, moet je eens kijken wat voor golf van kritiek ik over mij heen krijg. Dat is vloeken in de kerk. Minder belasting betalen is een concept dat blijkbaar niet meer in onze hoofden zit.'
'We moeten af van het idee dat de overheid alles kan oplossen. Je ziet dat een heleboel dingen waarmee de overheid zich bemoeit niet verbeteren, terwijl ze de afgelopen jaren behoorlijk is gegroeid. Het zou daarom goed zijn als ieder ministerie jaarlijks onderzoekt of het met de juiste dingen bezig is en of het niet een stapje terug kan doen. Bedrijven kijken toch ook ieder jaar hoe het nog efficiënter kan?'
'Als ik kijk waar de overheid zich allemaal tegenaan bemoeit, dan kan ik nauwelijks een thema benoemen waar zij zich teruggetrokken heeft.'
'Kijk, ik kan voorbeelden noemen. Ze flitsen natuurlijk door mijn hoofd. Een paar terreinen binnen de overheid ken ik heel erg goed. Ik kan dan wel willekeurig inzoomen op de zorg, sociale zekerheid of iets anders, maar dan gaat het interview daarover en daar heb ik geen zin in. Maar in zijn algemeenheid is de overheid alleen maar gegroeid. Er werken meer ambtenaren (in 2017 telde de Rijksoverheid ruim 110.000 voltijdsbanen, in 2021 waren dat er 131.000, red.), het aantal taken is gegroeid en er is dus helemaal geen sprake van een terugtrekkende overheid.'
'De vraag is of het daar beter van wordt. Gemeenten verplichten om minimaal 30% sociale huurwoningen in nieuwbouwplannen op te nemen, vind ik bijvoorbeeld een heel slecht plan. Je moet per gemeente veel specifieker gaan kijken aan welke type woning er behoefte is, in plaats van dit soort dingen als overheid zo rigide naar je toe te trekken. Het klinkt mooi: de regie nemen. Maar op heel veel terreinen waar de overheid de regie heeft genomen, denken we nu: hadden we dat maar niet gedaan.'
'Wat is dan de regie terugpakken? Het betekent gewoon dat je extra regels invoert waar iedereen aan moet voldoen. Daar komt niet meer maatwerk van, het leidt juist tot meer blokkades en vertraging. De bedrijven waar ik deze campagne op bezoek ben geweest, zuchten onder toenemende regeldruk. Nederland is compleet dicht geregeld. Als je investeerders in een markt wilt hebben zodat de markt gaat groeien en er meer aanbod komt, moet je er wel voor zorgen dat het interessant is om te investeren. Toch? Dat is toch een economische wet?'
In plaats van flyers uitdelen, doet Schippers deze campagne een 'ondernemerstour' langs innovatieve bedrijven. Van een bedrijf dat bakstenen maakt zonder cement tot een onderneming die met paddenstoelenwortels duurzame kleding produceert. 'We moeten ervoor zorgen dat dit soort bedrijven in Nederland blijft en hier verder wil groeien', zegt Schippers. 'Maar ik maak mij zorgen over het verslechterende vestigingsklimaat en de felle toon waarop vooral linkse partijen over het bedrijfsleven spreken.'
'Wat Mark zegt klopt, maar we staan wel op een kruispunt. Kunnen wij deze positie vasthouden? Dat gaat niet vanzelf. Daar zijn forse inspanningen voor nodig, waarbij samenwerking tussen overheid, ondernemers en kennisinstellingen cruciaal is.'
'Stikstof is een ontzettend belangrijk onderwerp. Ik denk dat veel boeren de omslag naar duurzame landbouw willen maken, maar dan moet de overheid hen wel perspectief bieden. Zonder perspectief haal je ieder ondernemerschap eruit. De overheid moet daarom de hand uitsteken naar boeren om samen die omslag te maken. Als je dat doet, bereik je veel meer dan met iedere keer zeggen dat de veestapel moet worden gehalveerd.'
'Omdat het net leek alsof het jaartal 2030 de oplossing is voor de huidige stilstand. De oplossing ligt in samenwerking met boeren. En die krijg je alleen als je met hen om de tafel gaat zitten. Iedere keer als dat lijkt te gaan gebeuren, bijvoorbeeld na het rapport-Remkes, komen er weer van die Kamerdebatten die zo ontzettend polariseren dat de vlam weer in de pan slaat.'
'Als je de VVD iets niet kunt verwijten, is het dat wij moeilijke keuzes uit de weg gaan. Het is minister Christianne van der Wal die met boze boeren bij haar huis staat te praten. Die is nog altijd van de VVD. En zij is heel helder: de stikstofuitstoot moet omlaag om het land van het slot te kunnen halen.'
'Ik val Jesse Klaver en Attje Kuiken toch niet persoonlijk aan? Ik val de keuzes aan die zij maken. Daar gaat de politiek toch om? Dat is niet polariseren, maar helder maken waar de verschillen zitten tussen onze partijen.'
'Zijn die partijen rechts dan? Niet op alle thema’s in ieder geval. Economisch is BBB bijvoorbeeld best links.'
'Ik werk met iedereen samen die onze voorstellen wil steunen. In een land met twintig partijen in de Kamer, heb je niet de luxe om partijen uit te sluiten.'
De terugkeer van Edith Schippers in de Haagse politiek kende een valse start. Half januari, vlak voordat de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen zou losbarsten, berichtte NRC over het DSM-pensioenfonds. Schippers zou kort na haar aantreden als president-directeur van DSM Nederland en bestuurder van het pensioenfonds informatie hebben achtergehouden over hoe tekorten in het pensioenfonds grotendeels door DSM zelf zouden zijn veroorzaakt.
'Dat verwijt is echt onzin, alle feiten zijn gedeeld', reageert Schippers. 'Dit ging over een besluit van zestien jaar geleden om het pensioenfonds te verzelfstandigen, net zoals dat toen bij andere fondsen van grote ondernemingen gebeurde. Een aantal mensen vindt dat het toen anders had gemoeten. Dat mag je vinden, maar mij dat verwijten — ik was destijds nog Kamerlid — is echt onzinnig.'
Schippers is sinds vorig jaar ook directeur van DSM Europa. Nu zij voor de VVD de senaat in gaat en DSM fuseert met het Zwitserse Firmenich, verandert ook haar rol binnen het biotechbedrijf, al zegt Schippers niet wat ze precies gaat doen. 'Dat is nog niet publiek gemaakt. Aangezien de mensen die er werken het nog niet weten, kan ik het u ook niet vertellen.' Ze is zich ervan bewust dat de combinatie van haar Eerste Kamerlidmaatschap en haar baan bij het beursgenoteerde DSM bij kiezers tot verwarring kan leiden. 'Daar moeten wij allemaal bij stilstaan', zegt Schippers. Senator is immers een parttime functie. 'Tegelijkertijd is het systeem failliet als iemand uit het bedrijfsleven niet meer de senaat in kan.'
