Naast verouderde computersystemen heeft directeur-generaal Peter Smink van de Belastingdienst een zo mogelijk nog grotere zorg: de pensioengolf van tienduizend van zijn medewerkers in de komende tien jaar.
Van het dozijn balies in de ruime entree van de Belastingdienst in Den Haag zijn er op deze druilerige maandag in de namiddag slechts twee bezet. De schijnbare rust is niet representatief voor de periode waarin de meeste Nederlanders aangifte voor de inkomstenbelasting moeten doen, aldus Peter Smink, sinds medio 2020 directeur-generaal bij de Belastingdienst.
'Vanochtend was het hier veel drukker', zegt de joviaal overkomende vijftiger, die zelf zijn gasten komt ophalen voor een interview over de stand van zaken bij de fiscus.
Smink, die bijna twintig jaar bij Nuon werkte — de laatste zes jaar als ceo én cfo — heeft zojuist een twintigtal Eerste en Tweede Kamerleden over de vloer gehad. Zij brachten een werkbezoek, voorafgaand aan een debat deze donderdag van de vaste Kamercommissie voor Financiën over onder meer het nieuwe jaarplan van de Belastingdienst.
De politieke chef van Smink, staatssecretaris Marnix van Rij (CDA), heeft het parlement namens de dienst laten weten dat serieuze veranderingen in de fiscale wet- en regelgeving even achterwege moeten blijven wil de dienst erin slagen om zijn ICT-systemen op tijd te moderniseren. Op tijd, dat is vóór het eind van 2026.
'De wereld stort niet in', zegt Smink naar aanleiding van alarmerende berichten dat de fiscus na 2026 geen belasting meer zou kunnen heffen als modernisering uitblijft. In schema's met alle belastingsystemen staan de grootste twee, de btw en de inkomstenbelasting, diep in het rood.
'Dat betekent dat die systemen nog niet modern zijn en we systeem voor systeem aan het vervangen zijn', zegt Smink. 'Het zijn stabiele systemen, maar ze zijn oud en log. Wij willen naar flexibele systemen, zodat we beleidswijzigingen sneller en beter kunnen accommoderen. Want ik kan me voorstellen dat de politiek het lastig vindt als zij in tien jaar slechts drie keer iets in het btw-systeem kan veranderen.'
In de Tweede Kamer, maar ook daarbuiten, heerst nu al ongeduld omdat de problemen bij de dienst niet van vandaag of gisteren zijn. Staatssecretarissen van Financiën voeren de verouderde ICT bijvoorbeeld al sinds 2014 aan als reden waarom er geen vermogensbelasting op basis van werkelijk behaalde rendementen kan worden ingevoerd.
'Het is belangrijk dat de politiek gehoor geeft aan onze oproep tot rust, maar dat wil ik wel nuanceren', zegt Smink. 'De perceptie is misschien dat we niets kunnen veranderen, maar dat klopt niet. Vorig jaar hebben we 154 beleidswijzigingen verwerkt. We moeten de discussie aangaan met beleid (het ministerie van Financiën, red.) en parlementariërs over welke zaken zij wel kunnen veranderen en wat de gevolgen zijn als we meer moeten doen. De hersteloperatie na het kerstarrest van de Hoge Raad (over de onwettigheid van de vermogenstaks in box 3, red.) heeft er bijvoorbeeld flink ingehakt. Die operatie is tijdig opgepakt, maar daardoor is de modernisering naar achteren geschoven.'
Zoals de problemen bij de Belastingdienst niet nieuw zijn, zo klinkt ook de belofte dat die worden opgelost niet voor het eerst. Smink is geen man van het achterom kijken.
'Ik weet niet hoe het zo gekomen is, ik heb wel een idee, maar dat is niet relevant', zegt hij over de zogeheten technische schuld bij de fiscus. 'Samen met mijn collega's kan ik mijn tijd beter besteden aan het vernieuwen van onze systemen. Het btw-systeem dat we nu hebben is veertig jaar oud. Het stamt uit de tijd dat 99 Luftballons van Nena een hit was. Ik wil voorkomen dat we over veertig jaar een btw-systeem hebben dat tachtig jaar oud is.'
Niet alleen de ICT-systemen worden stap voor stap vernieuwd, terwijl de zaken ondertussen doorlopen. De komende tien jaar gaan tienduizend belastingambtenaren met pensioen, onder wie ervaren fiscalisten en accountants en meer dan een derde van de 26.000 medewerkers. Tegelijkertijd kampt de fiscus met een bovengemiddelde uitstroom van twintigers die nog maar relatief kort in dienst zijn. 'Maar als je dat risico ziet en benoemt, kun je het gaan mitigeren', zegt Smink over de personeelsproblematiek.
Wat zou helpen is medewerkers langer vasthouden, zegt de directeur-generaal. 'In de IT kunnen we veel jonge mensen aantrekken en die leiden we zo goed op dat ze elders heel geliefd zijn', zegt de afgestudeerde bedrijfseconoom over het personeelsverloop, dat volgens hem niet alleen kenmerkend is voor de Belastingdienst. 'Vroeger werkten mensen dertig of veertig jaar bij hetzelfde bedrijf, nu is dat gemiddeld zeven jaar.'
De Belastingdienst kan de beloningen in de markt 'niet matchen', zegt Smink, terwijl ervaren programmeurs volgens hem zes keer productiever zijn dan beginnende collega's. Ondertussen is hij er wel trots op dat de dienst jaarlijks zo'n 50.000 sollicitaties binnenkrijgt. 'Daar moeten we creatiever mee omgaan. In samenspraak met de medezeggenschap hebben we van de diploma-eis een vereist denk- en werkniveau gemaakt. En vroeger moest je drie jaar op een functie zitten voordat je naar de volgende kon. Daar kijken we nu genuanceerder naar, zodat mensen sneller kunnen doorgroeien.'
De krapte op de arbeidsmarkt onderstreept volgens de topambtenaar dat de fiscus 'de basis op orde moet krijgen', zoals hij dat noemt. Naast computersystemen zijn dat ook gedetailleerde beschrijvingen van de werkprocessen en ervoor zorgen dat alles wat de dienst doet binnen de privacywetgeving valt. Smink: 'Als de basis op orde is, kan iedereen die binnenstroomt snel productief zijn.'
Een klacht in de Tweede Kamer, en ook intern bij de Belastingdienst, is dat er te weinig aangiftes achteraf worden gecontroleerd, bijvoorbeeld aan de hand van boekenonderzoek. ‘Het is interessant dat jullie dat zeggen’, reageert directeur-generaal Peter Smink. ‘Die discussie hebben we ook net met Kamerleden gehad. Wij proberen mensen aan de voorkant zoveel mogelijk aan hun verplichtingen te laten voldoen. Controle achteraf is daar ook voor nodig. Maar hoeveel dat in absolute termen moet zijn, daarvoor is nog geen eensluidend antwoord.’
Sommige belastinginspecteurs menen dat de dienst na de toeslagenaffaire is doorgeslagen en privacy de overhand heeft gekregen boven fiscale wet- en regelgeving. ‘Ik weet dat die angst leeft bij collega’s', reageert Smink. 'Maar als wij systemen gebruiken om bijvoorbeeld signalen van fraude te verwerken, dan moet die compliant zijn met de privacywetgeving. Wij zijn geen staat in de staat. Als we iets doen, moet het zo gebeuren dat het ook mag. Ik kan dat niet omkeren en zeggen: ga maar aan het werk en daarna zien wel.’
