Premier Mark Rutte, de vicepremiers en hun secondanten zitten vrijdagavond opnieuw bijeen om een antwoord te formuleren op de voor de regeringspartijen rampzalig verlopen Statenverkiezingen. De uitkomst van dat gesprek is onzeker, zeggen Haagse ingewijden.

Het is het derde crisisberaad in een week van de coalitietop. Premier Rutte beloofde na het eerste beraad dinsdagavond, dat er vrijdag een brief naar de Tweede Kamer zou gaan met de kabinetsreactie op de verkiezingsnederlaag. Aan die brief 'wordt gewerkt', was alles wat stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) vrijdagmiddag na afloop van de ministerraad kwijt wilde.

Maar wanneer die brief komt en wat daar dan in komt te staan, blijft onduidelijk. Eerder werd gezegd dat het vooral een procedurele brief zou zijn. Maar daar zullen kiezers geen genoegen meenemen, valt nu te horen. Het is niet de verwachting dat er een aparte financiële paragraaf bij de brief zit.

Niet optimistisch

Het overleg neemt zoveel tijd in beslag, dat het nog onduidelijk is of de wekelijkse persconferentie van premier Rutte doorgaat. 'Ik ben niet optimistisch, maar dat wil niet zeggen dat ik pessimistisch ben', antwoordde vicepremier Sigrid Kaag (D66) vrijdagmorgen voor de ministerraad op de vraag of het gaat lukken om een nieuwe koers uit te zetten. 'We zijn er nog niet uit. Het is pas klaar als het klaar is.' Volgens haar is 'volwassenheid' nodig om tot een akkoord te komen.

In de nacht van donderdag op vrijdag eindigde een crisisoverleg met acht bewindslieden, onder wie Kaag, zonder besluitvorming. Na afloop wilde premier Mark Rutte aan wachtende journalisten alleen kwijt dat hij 'denkt dat we eruit kunnen komen'. Vrijdagmorgen is, voor aanvang van de ministerraad, verder gesproken, maar ook dat heeft nog niet tot een doorbraak geleid. Dezelfde ploeg zit vrijdagmiddag opnieuw bijeen.

In de breedte

Vicepremier Carola Schouten (ChristenUnie) zei vrijdagmorgen zich aan te sluiten bij de woorden van Kaag dat ze noch optimistisch, noch pessimistisch is. 'De vraagstukken liggen nog op tafel, dat gaat in de breedte', zei ze, zonder dat te concretiseren. De tijd dringt voor het kabinet. Komende dinsdag debatteert de Tweede Kamer over de afloop van de verkiezingen.

In de Eerste Kamer — waarvan de samenstelling indirect door de Statenverkiezingen wordt bepaald — heeft de coalitie binnenkort nog geen derde van de zetels. De top van het kabinet spreekt over het signaal dat de kiezer heeft gegeven door massaal op BoerBurgerBeweging (BBB) te stemmen. Die partij werd de grootste in alle provincies.

Stikstofdeadline 'niet heilig'

Schouten en Kaag benadrukten dat de gesprekken niet draaien om slechts één thema. Het gaat onder meer over de kloof tussen een deel van de bevolking en de politiek. Eerder noemde Rutte in dat verband de afhandeling van de toeslagenaffaire en de aardbevingsschade in Groningen, alsook de beschikbaarheid van openbare voorzieningen in dunbevolkte gebieden.

Een groot onderwerp is ook het stikstofbeleid, waartegen de BBB te hoop loopt. D66 is binnen de coalitie de grootste voorstander van een strenge aanpak, met een in 2030 bereikte halvering van de stikstofuitstoot. Kaag zei vrijdag dat dit jaartal voor haar 'niet heilig' is.

Tegelijk lijkt er weinig ruimte voor versoepeling, na een brief van de Europese Commissie waarin Brussel aandringt vaart te maken met het terugdringen van de stikstofuitstoot. Van der Wal en landbouwminister Piet Adema zeiden vrijdag 'geschrokken' te zijn van deze brief.

Het kabinetsbeleid voor stikstof beoogt dat straks in 74% van de natuurgebieden de stikstofneerslag onder een veilige grenswaarde zit, en dat beleid vergt al zware aanpassingen in de landbouw, die tot felle protesten van boeren hebben geleid. Volgens Adema zegt de brief dat dit percentage naar 100% moet. 'Dus dat gaat wel ergens over.'

Een aantal Tweede Kamerleden plaatste vraagtekens bij de timing en inhoud van de brief. Onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt noemde de brief ‘zo opvallend’ dat hij een Woo-verzoek heeft ingediend bij de Europese Commissie en het kabinet om opheldering heeft gevraagd. BBB-leider Caroline van der Plas sprak van een ‘hele rare brief’ en vermoedt ‘een zorgvuldig gekozen opzet’.

Formele reactie

In werkelijkheid is de brief van Eurocommissaris Sinkevičius een formele reactie op een kabinetsbrief over de stikstofaanpak die Van der Wal op 10 februari naar de Kamer stuurde, en vier dagen later naar de Commissie. ‘De inhoud van mijn brief heb ik gedeeld met de Eurocommissaris’, zei Van der Wal vrijdag na de ministerraad. ‘Dat is heel gebruikelijk, omdat je Brussel ook goed mee wil nemen in de stappen die we hier zetten.’

De VVD-minister noemde het ‘vervelend’ dat de brief is uitgelekt. ‘Die brief had gewoon niet op straat mogen liggen, maar ik heb geen invloed op het moment dat ik post ontvang.’