Hoe krijgt Den Haag Nederlanders zo ver dat ze zich na ruim een maand van vrijheid weer aan strenge coronamaatregelen gaan houden? Die vraag dringt zich op nu de besmettingscijfers hard oplopen. Maandag meldde het RIVM 7744 nieuwe positieve tests en 1212 patiënten liggen in de ziekenhuizen. Sinds begin juni lagen niet zoveel covidpatiënten in het ziekenhuis. Om de stijging tegen te gaan, kondigt het kabinet dinsdagavond nieuwe maatregelen aan. De meeste daarvan lekten maandagmiddag al uit (zie kader).

Hoewel het draagvlak in de samenleving voor de coronamaatregelen met gemiddeld 79% nog altijd hoog is, is de naleving ervan met gemiddeld 55% voor veel minder mensen vanzelfsprekend. Dankzij de hoge vaccinatiegraad is het gevoel van urgentie gedaald. Het is aan de overheid om dat gevoel tijdens de persconferentie weer op te wekken.

Niet iedere maatregel zal klakkeloos worden nageleefd, waarschuwen deskundigen. 'Sociale maatregelen, zoals het beperken van het aantal bezoekers dat iemand mag ontvangen, zouden op heel veel weerstand stuiten', aldus Esther Metting, gedragsdeskundige en epidemioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen.

'Als mensen zien dat het nodig is om maatregelen aan te scherpen en zij merken vervolgens dat de gekozen maatregelen effectief zijn, zullen zij zich er beter aan houden', zegt Bas van den Putte, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de UvA. 'Het beleid moet bovendien rechtvaardig voelen.' Het uitbreiden van de coronapas, een van de maatregelen die het kabinet waarschijnlijk zal aankondigen, is wat hem betreft een logische maatregel. 'Ik vind dat je het kunt uitleggen – die QR-code checken is een belangrijk middel om verspreiding van het virus tegen te gaan. En het sluit niemand uit want ongevaccineerden kunnen zich laten testen.'

Bioscoopbon

Wat Metting betreft valt er nog veel winst te behalen bij het vaccineren. 'Zo'n 15% van de Nederlanders is nog niet volledig gevaccineerd. Ik schat dat twee derde daarvan nog over te halen is. Vooral jonge mensen. Zij voelen de urgentie wellicht niet, maken zich minder druk. Daarom moet je ze op andere manieren overtuigen.' Vaccineren 'super laagdrempelig' maken, zou helpen. Metting pleit daarom voor priklocaties bij iedere apotheek, priklocaties naast testlocaties én belonen. 'Geef alle mensen van onder de dertig die zich laten vaccineren bijvoorbeeld een bioscoopbon. Dat kan leiden tot gedragsverandering.'

Behalve vaccineren moet ook testen veel laagdrempeliger worden, bepleit Metting. Uit RIVM-onderzoek blijkt dat slechts 30% van de mensen met klachten zich momenteel laat testen bij de GGD. 'Dus het aantal mensen dat daadwerkelijk rondloopt met corona, ligt veel hoger.'

Vanaf vrijdag strenger coronabeleid

Maandagmiddag lekten de coronamaatregelen die het kabinet vanaf vrijdag wil invoeren uit.

Het coronatoegangsbewijs zal op meer plaatsen vereist zijn. Niet meer alleen in de horeca en bij evenementen, maar ook in sportscholen en zogenaamde doorstroomlocaties zoals dierentuinen en musea. Het tonen van de coronapas in het hoger onderwijs en het mbo, lijkt voorlopig van de baan, net als op de werkvloer. Daarvoor zou eerst de wet moeten worden aangepast.

De mondkapjesplicht wordt uitgebreid. In publieke binnenruimtes zoals gemeentehuizen en bibliotheken wordt het dragen ervan verplicht. En bij contactberoepen zoals de kapper. Waarschijnlijk gaat de verplichting ook weer gelden in winkels.

Het thuiswerkadvies wordt uitgebreid - werkenden moeten indien mogelijk tenminste de helft van de tijd thuiswerken.

Toch maar de prik

Ook CNV-voorzitter Piet Fortuin denkt dat een fijnmaziger netwerk van test- en priklocaties zal helpen de huidige uitbraak in te dammen. Maar hij is tegen de invoering van een coronapas op de werkvloer en bij onderwijsinstellingen. Dat vergroot de polarisatie in een tijd dat er juist behoefte is aan verbinding, beargumenteert hij. Daarom is hij vooral voorstander van het herinvoeren van de basismaatregelen zoals die aan het begin van de coronapandemie golden. 'Laten we niet focussen op wie wel of niet gevaccineerd is, maar afstand houden, mondkapjes opzetten en thuiswerken. We hebben eerder gezien dat dat goed werkt.'

Als het aan Jeroen Rijlaarsdam, rector van het Ir. Lely Lyceum in Amsterdam-Zuidoost ligt, richt het beleid zich juist wel op het belonen van gevaccineerden. Afgelopen maanden zag hij hoe in het stadsdeel waar zijn school staat de vaccinatiegraad flink steeg toen op steeds meer plaatsen om een QR-code werd gevraagd. 'Iedere keer testen, vinden mensen te veel gedoe. Dan halen ze toch maar de prik.'

Net als Metting is ook hij voor het belonen van gevaccineerden. Wat hem betreft hoeven zij in zijn school straks geen mondkapje op of afstand te houden. 'En wat dacht je van excursies, internationale schoolreizen? Als je je vaccinatiebewijs kunt laten zien, is het een kwestie van scannen en klaar.'

Hakken in het zand

Hoewel het soms voelt als de meest logische weg, is het volgens hoogleraar Van den Putte niet slim om de verschillen tussen gevaccineerden en ongevaccineerden zo te benadrukken. Dat leidt ertoe dat die laatste groep 'de hakken nog verder in het zand' zal zetten in een gesprek over het coronabeleid. 'We moeten juist iedereen erbij houden.'

Het is volgens hem vooral belangrijk om de effectiviteit van de maatregelen te benadrukken. 'Veel communiceren over de maatregelen helpt. Dat geldt zeker voor de coronatoegangspas. Dat moet beter. Leg sportscholen en horeca uit waarom het in hun belang is om daarop te handhaven. Want het is heel eenvoudig: als dat niet goed gaat, moeten ze straks helemaal dicht.'