‘Bloot slaat dood’, zeiden mijn ouders nog net niet in koor toen ik vertelde dat ik een artikel wilde schrijven over wat ik ‘de nieuwe preutsheid’ noem. Bloot slaat dood betekent zoveel als: als bloot de norm is, raakt het van iedere associatie met seks ontdaan. Bij ons thuis was bloot gewoon. Mijn ouders liepen naakt door het huis naar de douche en zomervakanties brachten we door op Franse naturistencampings. Natuurlijk keek ik naar al die borsten, schaamlippen en piemels, zeker toen ik als puber onzeker was over mijn veranderende lichaam­. Ik speurde met argusogen: wat is normaal? Wat ik zag was geruststellend. Alles was er in alle soorten en maten, zoals mensen ook verschillende voeten hebben. En wenkbrauwen.

Met seks had dit alles niets te maken. Het viel me als puber juist op hoe goed mensen thuis leken te horen in hun lichaam als ze bloot zijn. Aangekleed werden de verschillen groter, kon je mensen weer in hokjes plaatsen; de een kleedde zich verhullend, de ander uitdagend. Kwam er juist meer seks om de hoek.

Ik realiseer me dat de openheid in mijn jeugd niet doorsnee was. Ik heb ook vrienden en vriendinnen die hun ouders zelden naakt zagen – het andere uiterste van het spectrum. Dat bloot niet voor iedereen­ even comfortabel aanvoelt lijkt me daarmee een gegeven – en prima. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat bloot nu minder gewoon is dan in de jaren zeventig en tachtig. Met meer kramp omgeven, meer geseksualiseerd.

Op de stranden wordt bijvoorbeeld nauwelijks nog topless gezond. Sterker, ik krijg afkeurende blikken als ik wel mijn bikinibovenstukje uitdoe. Blijkbaar doe ik dan iets grensoverschrijdends. In sauna’s hebben badkledingdagen hun intrede gedaan. Sportteams en scholieren douchen steeds vaker met hun onderbroek aan. Op tientallen middelbare scholen zijn kledingvoorschriften gericht op bloot gaan gelden. Naveltruitjes, spaghettibandjes en korte rokjes worden gezien als mogelijk aanstootgevend, dus ongepast. Afgelopen zomer las ik zelfs een bericht van een kinderdagverblijf dat ouders maande hun peutermeisjes met warm weer een badpak mee te geven in plaats van een zwembroekje, zodat de tepeltjes bedekt zijn. Let wel: van meisjes van 2 en 3 jaar oud.

‘Als je vrouwen loslaat in hun seksualiteit, wordt het een bende, is het oeroude idee’

In de speeltuin

Van de ophef rond GEWOON. BLOOT., afgelopen voorjaar, zakte helemaal mijn broek af. In het televisieprogramma mogen kinderen uit de groepen 7 en 8 naakte volwassenen bevragen. Even zie je ze wegkijken of giechelen als de badjassen uitgaan, maar daarna volgt een ontwapenende nieuwsgierigheid. ‘Over welk deel van je lichaam ben je onzeker?’ ‘Waar scheer je je en waarom?’ Educatief vond ik het, allerminst erotisch. Filosoof en kinderboekenschrijver Stine Jensen schreef dat het haar deed denken aan de rubriek ‘Any Body’, in Viva, waarin vrouwen (en soms mannen of stellen) hun blote lichaam toonden en erover vertelden. Gewone lichamen, niet perfect, niet gefotoshopt. ‘Zo normaliseren we blote lijven, in plaats van ze te seksualiseren.’

SGP-voorman Kees van der Staaij dacht daar anders over. Nog voor de eerste uitzending stelde hij Kamervragen, waaronder: ‘Wat is het verschil tussen het tonen van geslachtsdelen tijdens een televisieopname voor kinderen en het tonen van geslachtsdelen in een speeltuin?’ Kamerlid Tunahan Kuzu van Denk noemde het programma ‘van de zotte’: ‘Laten we onze kinderen beschermen.’

Sorry? Sinds wanneer gaat een bloot lichaam meteen over seks, of zelfs over pedofilie? Beschermen, tegen wat precies?

Ik vraag me af waar deze krampachtige omgang met bloot vandaan komt. En welke boodschap geven we daarmee onze kinderen, dat bloot eng is en vies? Wat doet dat met hun zelfbeeld en hun kijk op seks?

Ik research en lees. Een aantal oorzaken wordt vaak genoemd. Sociale media en porno laten een utopisch schoonheidsideaal zien. Dat maakt ons onzeker, waardoor we ons lichaam liever niet meer tonen. Door sociale media zijn we bovendien op onze hoede. Naakt douchen na gym terwijl er laatst een filmpje rondging van een klasgenoot onder de schooldouche? Echt niet. En dan is er de toename van Nederlandse moslims met deels andere normen en waarden aangaande bloot, man-vrouwverhoudingen en seksualiteit, die de samenleving beïnvloeden. En, denk ik zelf, zouden de onthullingen van misbruik door de MeToo-beweging en het misbruik binnen de kerken en andere instellingen ons niet gewoon angstiger hebben gemaakt? Terecht angstiger, wellicht.

Ik ga te rade bij hoogleraar seksuologie Ellen Laan. Hoe duidt zij de nieuwe preutsheid? ‘Wat diegenen die roepen om minder bloot zich niet realiseren’, zegt ze, ‘is dat ze bloot daarmee juist seksualiseren. Zíj doen dat.’ Volgens Laan ligt daar een oeroud idee aan ten grondslag, dat seksualiteit ongebreidelde lust is en zonder begrenzing leidt tot chaos en anarchie. ‘Als je vrouwen loslaat in hun seksualiteit, leidt dat mannen af van hun maatschappelijke taken en wordt het een grote bende. Dat is een diepgewortelde overtuiging in onze maatschappij. Eva is tenslotte schuldig aan de zondeval, dat zit diep in het christendom. Dus moeten vrouwen zich gedragen, anders kunnen mannen zich niet beheersen. Een zuivere vorm van projectie.’

Naveltruitjes in de ban

Voorschriften om naveltruitjes in de ban te doen en de tepels van 2-jarigen te bedekken noemt ze voorbeelden van pure victim blaming. Een variant op: ze had zo’n kort rokje aan, dus ze vroeg erom. Paradoxaal genoeg heeft juist de aandacht voor seksueel misbruik dit aangezwengeld. ‘Dat heeft de gedachte gevoed: seksueel misbruik komt zo vaak voor doordat er zoveel zedeloosheid is en zoveel blote lichamen zijn. Dus is bloot gevaarlijk.’ Ook daar zit het oude denken achter van mannelijke daders die als het ware slachtoffer worden van hun aangeboren, onbedwingbare biologische driften en potentieel verleid worden. ‘Stop je het bloot, dan stop je het daderschap. Dat is gewoon een denkfout. Je moet niet de vrouwen of meisjes seksualiseren, je moet iets doen tegen seksuele intimidatie en deze ouderwetse, seksistische opvatting van mannelijke seksualiteit. We zien helaas nog te vaak dat vrouwelijke en niet-hetero mannelijke slachtoffers de schuld krijgen en grensoverschrijdend gedrag van daders onbestraft blijft.’

Laan beaamt dat sociale media, videoclips, rapcultuur en porno bijdragen aan de seksualisering van het vrouwenlichaam. Ook de groei van de islam in Nederland ‘helpt de emancipatie niet’. Maar de onderstroom is een heel andere, zegt ze. ‘We weten dat openheid en een goede voorlichting over seksualiteit grensoverschrijdend gedrag kunnen voorkomen, maar we zien dat christelijke stromingen juist pleiten voor repressie. In Polen wordt abortus gecriminaliseerd, in Hongarije mag geen voorlichting meer worden gegeven over homoseksualiteit, alsof het besmettelijk is. Er is een enorme repressie gaande en die komt helemaal niet uit de hoek van de islam. De SGP heeft ook veel meer macht gekregen onder Rutte. Bonafide abortusorganisaties zijn bijvoorbeeld gekort en er gaat veel subsidie naar Siriz, een afsplitsing van de Vereniging ter Bescherming van het Ongeboren Kind.’

‘Ik zou graag zien dat we ons lichaam veel minder seksueel getinte aandacht geven’

Keurslijf voor mannen

Ik merk op dat ik het idee dat mannen een speelbal zijn van hun lusten vrij denigrerend vindt. Tegenover mannen. Absoluut, beaamt Laan. En dus moeten ook mannen in het verweer komen tegen zowel het dominante stereotiepe vrouwbeeld als het dominante stereotiepe manbeeld. ‘We voeden meiden nog steeds op met schaamte en jongens met entitlement: het recht hebben op het lichaam van een ander omdat seksualiteit nu eenmaal een biologische noodzaak is. Dat is het grote vergif, vind ik. Ook voor mannen. Want dat brengt mannen in een keurslijf van altijd moeten presteren, altijd initiatief moeten nemen, niet onzeker mogen zijn. Gelukkig zijn er ook steeds meer mannen die dat niet meer accepteren.’

Die diepere laag moet omgeploegd worden om tot verandering te komen, meent Laan. Zodat een jongen die een lullige opmerking maakt tegen een meisje daarop wordt aangesproken door zijn vrienden: ‘Laat haar met rust, joh.’ ‘Zo klein moet het beginnen.’ Ze wijst op een slogan van Emancipator, een organisatie voor mannen en emancipatie: Be the (hu)man you wish to see in the world.

Iets androgyns

Bloot steeds maar associëren met seks zal ertoe leiden dat jongens en meiden minder ongedwongen genieten van hun seksualiteit, zegt Laan. ‘Want bloot is seks en daar is de afkeuring van seks dus al ingebakken.’ Bovendien vergroot het de onzekerheid. ‘Als jongens nergens zien dat piemels er in alle soorten en maten zijn en hun enige voorbeeld komt van porno, dan gaan ze misschien denken: die van mij is te klein of te krom. Ik ken mannen die gewichten aan hun penis hangen om hem op te rekken. Jonge vrouwen denken vaak dat hun binnenste vulva­lippen te groot zijn. Dat geeft weer ruim baan aan schooiers die geld willen verdienen aan die onzekerheid.’

Toch is Laan ook optimistisch. Deels komt de nieuwe preutsheid uit de koker van vrouwen zelf en daarin ziet ze juist een positieve, emancipatoire beweging. ‘Het is ook onderdeel van de stroming van vrouwen die zegt: ik wil geen seksueel object meer zijn. Mijn lijf is van mij, en daarmee kan ik doen wat ik wil.’ De seksuele revolutie van de jaren zeventig, zegt ze, was nog vooral goed voor mannen. Die kregen meer toegang tot vrouwen, die door de pil minder reden hadden om nee te zeggen. ‘Nu zeggen veel vrouwen: ik pik die bullshit niet meer die jij verkoopt als flirten. Of als functioneel naakt in reclames en films. Dat is geen teruggang, dat is vooruitgang.’

Ze wijst op de bodypositivitybeweging, die lichamen in al hun verschijningsvormen omarmt en schoonheidsidealen ter discussie stelt. Deze is langzaam aan het overgaan in body neutrality. ‘Dat vind ik nog beter, want ik zou graag zien dat we ons lichaam veel minder seksueel getinte aandacht geven. Dat komt overeen, denk ik, met hoe jij bent opgevoed. Lijven zijn neutraal. Het idee dat jouw lichaam er niet goed genoeg uitziet kan enorm stressvol zijn. We zouden het moeten waarderen om zijn goede werking, en niet om het uiterlijk.’

De nieuwe preutsheid als emancipatoire beweging. Zo had ik het nog niet bekeken. Maar ik begrijp wel meteen wat ze bedoelt. De vriendinnen van mijn puberzoon en de dochters van mijn vrienden en vriendinnen zijn extreem autonoom en zelfbewust. Ook hun kleding straalt dat uit. Wijde truien, dito broeken. Ook naveltruitjes, maar met wijde blazers en stoere gympen erbij. Het heeft iets androgyns en ongenaakbaars. Nu ik erover nadenk: ook de schoudervulling, icoon van de emancipatie in de jaren tachtig, is terug. Ik moet denken aan popidool Billie Eilish, die jarenlang grote, verhullende kleding droeg (waar in elk interview naar gevraagd werd) en afgelopen zomer opeens in een roze korset op de cover van Vogue verscheen. ‘Als je je maar goed voelt’, zei ze. ‘Als je je wilt laten opereren, laat je dan opereren. Als je een bepaalde jurk wilt dragen, draag die dan gewoon. Het maakt niet uit wat andere mensen denken.’

Met dit alles lijken jonge vrouwen te willen zeggen: mijn lichaam gaat jullie geen bal aan. En by the way, mijn gender en geaardheid ook niet.

Dit artikel is gemaakt door de redactie van FD Persoonlijk. Lees al onze verhalen op fd.nl/persoonlijk.