Metaalrecyclers exporteren grote hoeveelheden schroot naar andere delen van de wereld, met alle milieu-aspecten van dien. Brussel wil die export aan banden leggen. Maar dan kan de markt volledig instorten, zeggen de recyclingbedrijven. 'Ambtenaren zien ons materiaal nog steeds als afval.'
Vanaf de kade bij het industrieterrein Krabbegors zijn de grote afvalbergen met glimmend materiaal goed te zien. Oude balken, platen, brandtrappen en zo nu en dan een dranghek. Hier, op een schiereiland in de Zeehaven van Dordrecht, wordt jaarlijks zo'n 500.000 ton aan oud metaal verwerkt.
Het grootste deel daarvan, zo'n 80%, bestaat uit ferrometalen. 'Metalen die magnetisch zijn', legt operationeel directeur Peter Roest bij Jansen Recycling uit. De rest zijn non-ferrometalen zoals aluminium, zink, lood, tin en koper.
Het terrein is zo'n 11 hectare groot, ligt op steenworp afstand van de A16 en direct aan de Oude Maas. Zo kan het materiaal makkelijk naar haven van Rotterdam om over de wereld verscheept te worden, of juist naar het Europese achterland. Dagelijks vertrekken hier ladingen naar smelterijen en gieterijen, die het schroot gebruiken in het smeltproces en om nieuw metaal van te maken.
Metaal is namelijk goed en oneindig te recyclen en het inzamelen en verhandelen levert geld op. Dat omsmelten gebeurt grotendeels buiten Europa, in bijvoorbeeld Turkije. Brussel wil daar een einde aan maken en het afval binnen de Europese grenzen houden. Nederlandse handelaren in metaalafval vrezen dat hun handel daardoor gaat instorten. Ook hier in Dordrecht kijken ze met de nodige zorg naar de plannen.
Roest — 'ja, ik krijg wel eens opmerkingen over mijn naam' — werkt al dertien jaar in de sector. Hij loopt in stevig tempo over het terrein. Aan de ene kant liggen de grote bergen oud ijzer. IJzeren balken, oude koelcontainers en assen van vuilverbranders worden hier gesorteerd en verwerkt. Grote voorwerpen worden in stukken geknipt en verdeeld in de stapels op kwaliteit.
‘Een deel van ons metaal blijft binnen Europa, meestal de betere kwaliteit. De rest gaat naar bijvoorbeeld Turkije of India’
Aan de andere kant van het terrein worden de kleinere hoeveelheden grotendeels met de hand gesorteerd op soort: platen aluminium, resten zink, bierfusten en oude kandelaren tussen het messing. Ook hier sorteren ze op kwaliteit. 'De werknemers hebben onderling een beetje competitie', zegt Roest. 'Bij het ijzer verhandelen ze de meeste kilo's, hier de meeste euro's.'
Het voordeel van het sorteren op kwaliteit is dat er meer goed materiaal hergebruikt kan worden, zegt Roest. Het nadeel is dat aan het einde een stroom overblijft van lagere kwaliteit. Dat materiaal is bijvoorbeeld erg verroest, of heeft lastige combinaties van metalen. Daar is wel een markt voor, alleen niet in Europa, zegt Roest. 'Een deel van ons metaal blijft binnen Europa, meestal de betere kwaliteit. De rest gaat naar bijvoorbeeld Turkije of India.'
Het smelten van het materiaal gebeurt niet in Dordrecht. In Nederland wordt jaarlijks afgerond 3,5 miljoen ton aan ferro- en non-ferrometaalschroot ingezameld. De grootste afvalstromen zijn onder meer sloop-en bouwafval, oude kabels en restproducten van de industrie.
Naast het in Nederland ingezamelde afval, wordt er ook veel geïmporteerd, voornamelijk vanuit België en Duitsland. Meer dan 1 miljoen ton aan schroot wordt jaarlijks als grondstof in Nederland gebruikt, door ruim dertig smelterijen en gieterijen.
Maar bovenal exporteert Nederland veel schroot. Vooral naar Turkije, dat land importeert meer dan 30% van de mondiale stroom. Ook China kocht jarenlang veel in, hoewel dat land sinds 2018 een strenger afvalbeleid voert.
Die export ligt gevoelig. Want het materiaal is zwaar, bij het transport met zeeschepen komt CO2 vrij en de smelterijen buiten Europa zijn niet zo schoon en milieubewust. Bij de afweging om schroot over lange afstanden te vervoeren, zou er vooral oog zijn voor de prijsverschillen. Exporteren we ons klimaatprobleem?
Europa wil daarom meer afval binnen de eigen grenzen houden, ook omdat het afval veel waardevolle grondstoffen bevat. Zo wordt binnen de Europese Green Deal — de strategie die moet leiden tot een klimaatneutraal continent in 2050 — gesproken over een exportverbod op afval.
Er gaan meer stemmen op om de Europese grenzen te sluiten voor de export van meer soorten afval. Zo presenteerde Brussel afgelopen woensdag nog het strenger reguleren van het afvalexport als een pijler binnen de Europese Green Deal. Volgens de plannen komt er straks een verbod op export van afval naar landen die geen duurzame behandeling kunnen garanderen.
Volgens CDA-Europarlementariër Tom Berendsen is 'ons afval, is onze verantwoordelijkheid' het uitgangspunt. 'Veel afvalstromen gaan vanuit Europa de hele wereld over. Dat is onwenselijk', zegt Berendsen. 'Enerzijds zijn er de milieu-aspecten, de impact van het vervoer en de verwerking elders. Anderzijds zitten we geopolitiek gezien in een strijd om grondstoffen. Alles wat we kunnen hergebruiken, moeten we binnen houden. Het is geen afval, het zijn waardevolle grondstoffen. Maar we moeten kritisch kijken of we geen onnodige barrières opwerpen.'
De metaalrecyclers vinden zo'n exportverbod op schroot een slecht idee. 'We kennen allemaal de vreselijke beelden en verhalen van afval dat nodeloos wordt gedumpt. Maar dat gebeurt met onze producten niet', zegt Hans Koning, directeur van de Metaal Recycling Federatie (MRF), de branchekoepel. 'Naar ons metaal is daadwerkelijk vraag.'
‘Wij maken van afval weer een grondstof, zoals binnen een circulaire economie het doel is’
In de kantine van Jansen Recycling Group noemt Koning het 'frustrerend' dat Europa en Nederland inzetten op een circulaire economie — een samenleving zonder afval, waarin een product aan het einde van zijn levensduur geen afval vormt maar grondstof is voor een nieuw product — maar dat zij daarbij de landsgrenzen zo scherp trekken. 'Wij maken van afval weer een grondstof, zoals binnen een circulaire economie het doel is. Ook aan landen buiten Europa, want in Europa is er weinig maakindustrie over. De fabrieken van de wereld staan in Azië, daar worden producten gemaakt. Zij hebben de grootste behoefte aan de grondstoffen', zegt Koning.
Een verbod op de export van metaalafval zou volgens Roest verstrekkende gevolgen hebben. 'Het aanbod schroot in Europa is veel hoger dan de vraag: dus gaan de prijzen dalen. De marges nemen af. Sommige stromen zullen een negatieve waarde krijgen. Wat gaan we dan daarmee doen, storten? Het betekent dat we vijftig jaar terug in de tijd gaan.'
En een exportverbod levert niet direct meer Europese vraag op, zegt Koning. 'De zware industrie ligt hier juist onder vuur. En onze afnemers in Turkije en India stoppen niet, en gaan de grondstoffen elders zoeken, of meer produceren op basis van ertsen. Dat heeft gevolgen voor de uitstoot en het klimaat.'
Er zijn ook interessante ontwikkelingen voor die binnenlandse Europese markt: zo zou de vraag een flinke zet kunnen krijgen door de groene plannen van staalbedrijven om met hulp van waterstof te gaan produceren en om schroot in elektrische boogovens te smelten. Maar zo ver is het nog lang niet en dat omvat niet de volledige vraag, zegt Koning. 'Tot de vraag in Europa stijgt, is export voor recycling het meest circulaire alternatief.'
Die elektrische boogovens werden ook gebruikt bij het voormalige Nedstaal, even verderop gelegen in Alblasserdam. Dat bedrijf ging in 2017 definitief failliet ging na jaren van financiële problemen, een teruglopende vraag en stevige concurrentie uit Azië. Tot dat moment ging er wekelijks vanaf de Krabbegors duwboten met schroot over de Oude Maas en de Noord naar de staalmaker, die het gebruikte om nieuw staal mee te maken, als een grondstof.
Afval of grondstof, daar wringt de schoen. Zijn ze afvalverwerkers, of mijnen ze zogenoemde secundaire grondstoffen? Recyclen botst volgens Koning met de definitie van afval. 'Afval is een restproduct, waarvan de verwerking geld kost. Maar het recyclen van metaal levert juist geld op.'
Voor een achteloze toeschouwer is het terrein een schroothoop. Maar wie goed kijkt, ziet dat het terrein ommuurd is met een wand van drie zeecontainers hoog. Boven het hek is schrikdraad gespannen en er hangen meerdere camera's. 's Avonds rijdt er beveiliging over het terrein. De materialen zijn flink wat geld waard.
'Het probleem is dat beleidsmakers ons product nog als afval zien', zegt operationeel directeur Roest. 'De vrachtauto's die wij hier met schroot inladen, bijvoorbeeld voor Tata Steel in IJmuiden, vertrekken met afval. Zodra ze in IJmuiden door de poort rijden, vervoeren ze een secundaire grondstof. Maar onderweg is er echt niets aan de lading veranderd. Dat geldt ook voor het materiaal dat we exporteren.'
De export van schroot ligt gevoelig. Dagelijks stuurt Nederland zo'n 150 vrachtwagens met schroot (15.000 ton), naar landen buiten Europa, schreven het Utrecht Sustainability Institute (USI) in 2019 en NRC Handelsblad in 2020 al. Het leidde tot vragen in de Tweede Kamer.
De recyclers hebben daarop onderzoeksbureau CE Delft gevraagd de CO2-emissies in kaart te brengen. Volgens dat onderzoek, dat deze week wordt gepubliceerd, vermijdt recycling deels de productie van metalen uit ertsen, wat leidt tot minder CO2-uitstoot. Die vermeden broeikasgasemissies door al het in Nederland verhandelde schroot, komen uit op zo'n 14,4 miljoen ton aan CO2-equivalenten. Dat is meer dan staalfabrikant Tata Steel in IJmuiden uitstoot.
Het CE Delft onderzoek vergelijkt vooral overzees recyclen met niet-recyclen en productie op basis van primaire grondstoffen. Maar er zijn meer scenario's, denkt Joppe van Driel, programmamanager circulariteit bij het AMS Institute. Hij werkte tot vorig jaar voor het USI en onderzocht onder meer metaalketens. 'Allereerst, ik heb niets tegen het metaalrecycling', zegt hij in gesprek met het FD. 'Maar, als we tot een echt circulaire economie willen komen, moeten we naar de hele keten kijken: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we überhaupt minder schroot hebben, bijvoorbeeld? Zolang we metalen blijven consumeren, weggooien en recyclen verandert er weinig. Recyclen is een van de laatste stappen binnen zo'n economie. En dan is het de vraag of dat zo lokaal mogelijk kan. Zowel het recyclen als het maken van nieuwe producten.'
Meer Green Deal pijlers: Brussel wil geen koffie uit houtkapgebied meer in het winkelschap
