Het is niet met zekerheid te stellen dat Zuid-Holland nog voldoende beschermd is tegen een doorbraak van de Lekdijk. Waterschap Rivierenland en wateronderzoeksinstituut Deltares nemen zorgen over de veiligheid van de dijk bij Nieuw-Lekkerland onvoldoende serieus. Hiervoor waarschuwen omwonenden, een onafhankelijk expertisepanel en deskundigen na een omstreden dijkversterking.

De kwestie heeft een groot nationaal belang. Als de dijk breekt, stromen de diepe polders tot Sliedrecht en Gorinchem onder water. Dat kan honderden levens eisen en miljarden euro's aan schade veroorzaken, becijferde advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV eerder. Verder worden op meer plekken in Nederland - ook bij Rivierenland - nieuwe dijkversterkingstechnieken toegepast die net als bij de Lekdijk mogelijk onbekende veiligheidsrisico's met zich mee kunnen meebrengen.

Water komt omhoog

De kwestie bij de Lekdijk draait om een dijkversterking die tussen 2013 en 2018 is uitgevoerd tussen Kinderdijk en Schoonhovenseveer. Om de omgeving en kosten te sparen zijn lange betonnen boorpalen in het dijklichaam aangebracht, een methode die niet eerder bij dijkversterking is gebruikt. Sindsdien is de grond in beweging, zijn huizen beschadigd en komt water omhoog achter de dijk. Dat laatste is onvoldoende onderzocht door Deltares, stellen experts. De zogenoemde vernatting kan wijzen op zwaktes die bij langdurig hoogwater tot een doorbraak kunnen leiden.

Het waterschap verklaarde vorige week, net als afgelopen zomer, de dijk veilig op basis van onderzoek van waterinstituut Deltares. Maar kennisnetwerk Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) - dat ook om advies was gevraagd - zegt in een contra-expertise dat het 'geen sluitend oordeel kan geven' over de veiligheid of de onveiligheid van de kering, zolang onzeker is of het water via zwakke boorpalen door de dijk sijpelt.

Dubbelrol Deltares

Bijna de helft van de circa vierhonderd panden langs de versterkte dijk heeft schade als gevolg van de versterking. Het betreft scheurvorming in de muren, vervorming en scheefstand van de panden en grondwateroverlast in kelders en kruipruimte. Omwonenden voelen zich al jaren ongehoord. De zaak kwam pas in beweging toen onafhankelijk expert Stefan van Baars op hun verzoek de kwestie onderzocht en een vernietigend rapport schreef. Nu constateert het waterschap dat de schadeafhandeling inderdaad beter had gemoeten. Ook zijn tijdens de werkzaamheden bewust normen opgerekt waarna bij een aantal woningen grote schade ontstond.

De stelligheid waarmee Deltares en het waterschap zeggen dat er geen veiligheidsrisico is, wekt verontwaardiging op in Nieuw-Lekkerland, meldt een bewoner langs de dijk. Dat Deltares het onderzoek naar de veiligheid deed, was voor omwonenden al een rode vlag. Hetzelfde instituut leverde in 2013 ook de ontwerprichtlijn voor de nu omstreden buispaalconstructies.

Het kennisnetwerk ENW stipt die dubbelrol ook aan en merkt op dat het enkele belangrijke stukken niet kreeg. Dat gaat juist om onderdelen die de onafhankelijkheid van Deltares zouden waarborgen: namelijk reviews van drie externe specialisten en de bevindingen van een zogenoemd dwarskijkteam. 'De reviews en ook de bevindingen van het ‘dwarskijkteam’ zijn – ondanks herhaaldelijke verzoeken – niet aan het ENW beschikbaar gesteld', schrijft het netwerk.

'Bouwer had opdracht niet mogen winnen'

Het niet verstrekken van stukken speelt breder. Jan de Bont, voormalig directeur/opdrachtgever bij Rijkswaterstaat, was lid van de commissie schadeafhandeling en stuurde op basis van zijn expertise een aanvullende brief met brede kritiek over de aanbesteding en de bouw. Zo wijst hij er op dat bouwer Mourik de opdracht niet had mogen winnen omdat de prijs onrealistisch laag was. Verder wijzigde het consortium tijdens de aanbesteding van samenstelling, wat reden had kunnen zijn om de bouwer uit te sluiten. Dat gebeurde niet.

Een essentiële brief van aannemer Mourik over wijziging van de bouwpartners, blijkt niet te traceren in de projectdossiers en ook niet in de archieven van het waterschap, schrijft De Bont. 'Een weinig transparante gang van zaken waarbij de projectorganisatie, ondanks herhaaldelijk gedane verzoeken, er blijkbaar voor gekozen heeft om daarover niet volledig open kaart te willen spelen.' De opmerkingen van De Bont zijn door het dagelijks bestuur van Waterschap Rivierenland opzijgelegd, staat in een openbaar memo.

Zorgen bij algemeen bestuur waterschap

Volgens Annemieke Stallaert (lid commissie Waterveiligheid namens de VVD) leven er ook in het algemeen bestuur van het waterschap zorgen over de inhoud van de rapporten van Van Baars en het ENW en over de brief van De Bont. Ook maakt zij zich zorgen over een ontbrekend 'gevoel van urgentie' bij het dagelijks bestuur. 'Het onderzoek van het ENW was al enkele dagen voor de presentatie vorige week binnen. Dan had niet met die stelligheid verkondigd mogen worden dat het met de veiligheid in orde is.'