De oorlog in Oekraïne is een bepalend moment in de Europese geschiedenis, zegt schrijver Geert Mak. Gerust op een goede afloop is hij niet. 'Als we pech hebben, gaan er nog hele rare dingen gebeuren.'
De 10 kilometer van zijn huis in Jorwerd naar het restaurant heeft Geert Mak — hij wordt dit jaar 76 — gefietst. Het bewijs heeft hij zojuist geparkeerd in het fietsenrek voor Lokaal Op Hatsum, aan de rand van Dronrijp.
Opgewekt: 'Ik reed hier een stuk vrolijker heen dan een paar jaar geleden.' Hij wijst vanaf het terras in de richting van Jorwerd: 'Als je die kant op fietst zie je nu hele stukken waar de bloemen en het gras half juni nog steeds hoog staan. Jarenlang was er kaalslag. Het was één groot agrarisch industriegebied geworden. Toen we hier in 2006 kwamen wonen, verging horen en zien je van alle weidevogels. In een paar jaar tijd werd het verbijsterend stil. Goddank komt dat nu weer terug.'
Mak groeide op in Leeuwarden als zoon van een predikant. Zoals zoveel jonge mensen vertrok hij na de middelbare school zo snel als hij kon naar Amsterdam. Zestien jaar geleden keerde hij terug. Sindsdien is hij deeltijd-Fries. Mak woont met zijn vrouw Mietsie afwisselend in Jorwerd en Amsterdam.
Hij kijkt nog altijd naar de provincie als buitenstaander. 'Maar ik wind me meer op over de dingen hier dan een echte buitenstaander zou doen. Ik volgde het nieuws hier een poosje intensief. Daar ben ik mee gestopt omdat ik opeens weer besefte waarom ik op mijn achttiende hier als een speer ben vertrokken.'
Hij neemt een slokje van zijn pinot grigio.
'Het is hier leuk. Intiem. Fijne mensen. Maar het is ook heel erg een provincie. Ik denk eigenlijk dat Friesland de meest provincialistische provincie van Nederland is. Het komt ook door de Friese taal, die de provincie natuurlijk heel bijzonder maakt. Er is prachtige Friese poëzie en Friese literatuur. Maar die eigen taal maakt de wereld ook heel klein.'
'Grote schandalen vind je hier niet zo, maar er is wel veel sociale corruptie: een sterk ons kent ons gevoel, van eindeloze vriendenkringetjes. Er is hier nauwelijks kritische pers. Het gesnurk van een Leeuwarder Courant is tot in Jorwerd te horen. Je denkt altijd dat Friezen rebels zijn. In werkelijkheid zijn ze behoorlijk regentesk.'
De ober brengt het voorgerecht. Salade van venkel met gerookte zalm, een dak van asperge met crème van zoete ui, pinksterbloemetjes en bouillon van appel en venkel.
Mak: 'Wat eten betreft was Friesland lang een oorlogszone. Maar dat is gelukkig verbeterd.'
De aanleiding voor het gesprek zijn twee buitenlandse onderscheidingen die Mak dit jaar ten deel vielen naar aanleiding van zijn boek Grote Verwachtingen, over de geschiedenis van Europa tussen 1999 en 2021.
‘'Wat eten betreft was Friesland lang een oorlogszone. Maar dat is gelukkig verbeterd.'’
De eerbiedwaardige Friedrich Ebert Stiftung in Berlijn riep het uit tot Politiek Boek van het Jaar. Van de universiteit van Leuven - anno 1425 - kreeg hij een erepenning voor zijn verdienste om in zijn boeken de geschiedenis 'tot leven te wekken', zoals de rector van de universiteit het omschreef.
En zo verschuift tijdens de diamanthaas in witbiersaus het gespreksonderwerp van Friesland naar de wereldpolitiek. In de nadagen van Trumps presidentschap, in december 2020, concludeerde Mak dat de VS een failed state zijn en Europa zich moet voorbereiden op een eigen rol in de wereld. Onder Biden zijn de VS terug van weggeweest. Het roept de vraag op: is die eigen rol nog wel zo hard nodig?
'Absoluut. Om te overleven is het noodzakelijk dat Europa als de wiedeweerga een geopolitieke macht wordt. We hebben niet alleen in het oosten een gigantisch probleem, maar ook in het westen. De situatie in de VS is buitengewoon zorgelijk. Biden blijft niet eeuwig president. Ik lees alarmerende stukken die ik nooit eerder heb gelezen. Alle ingrediënten voor een burgeroorlog zijn in de kiem aanwezig.'
Hij prikt met zijn vork in het stukje koe op zijn bord. Verontschuldigt zich: 'Ik wil dolgraag een positiever verhaal vertellen, maar dit is hoe het is. Alleen met een eensgezind Europa kunnen we deze storm te lijf.'
De oorlog in Oekraïne verenigde Europa. De vraag is: hoe lang. Wordt Europa niet oorlogsmoe? Mak is er niet bang voor. 'Er hoeven maar een paar ernstige dingen te gebeuren en iedereen is weer klaarwakker.'
‘Biden blijft niet eeuwig president. Alle ingrediënten voor een burgeroorlog zijn in de kiem aanwezig.’
Nederlanders lijken zich ondertussen vooral op te winden over de lange rijen op Schiphol. Mak vindt het een 'heel menselijke reactie', en ook allesbehalve uniek. 'Dit jaar herdenken we het rampjaar 1672, toen de Republiek door Engelsen, Duitsers en Fransen onder de voet werd gelopen. Toen zag je hetzelfde. Nederlanders deden zo lang mogelijk of er niets aan de hand was. Tot Lodewijk de Veertiende met zijn Blitzkrieg begon. Toen brak opeens dolle paniek uit. Niemand had zich voorbereid. Ik zie nu ook politieke leiders die sterk de neiging hebben Gods water over Gods akker te laten lopen.'
Hij verbaasde zich over het verzet van het Nederlandse kabinet tegen Oekraïne's kandidaat-lidmaatschap van de EU. 'Nederland stelde zich extreem formalistisch en kruideniersachtig op. Het is onvermijdelijk dat Oekraïne - na alles wat daar gebeurd is - een snel traject naar het kandidaat-lidmaatschap krijgt. Tegelijkertijd is een volwaardig lidmaatschap heel ver weg. Oekraïne staat op de lijst van Transparency International op een 122e plaats, tussen Gabon en Swaziland. Dat is echt een heel groot probleem.'
Mak vond in 2020 ook dat Duitsland af moest van zijn schuldcomplex en de leidende rol in Europa op zich moest nemen. Het is niet gebeurd, en de oorlog in Oekraïne veranderde dat niet. Is hij teleurgesteld in Merkels opvolger Olaf Scholz?
Zuinig: 'Tot nu toe vind ik hem niet sterk. Maar je moet hem een jaar de tijd geven, minstens. Wat de oorlog betreft: Scholz realiseert zich ook dat we straks op een of andere manier met Rusland verder moeten. Dat verklaart volgens mij zijn bedachtzaamheid.'
‘Nederland stelde zich kruideniersachtig op. Het is onvermijdelijk dat Oekraïne een snel traject naar het kandidaat-lidmaatschap van de EU krijgt.’
In het Westen worden vaak parallellen getrokken tussen Poetins agressie en de opkomst van Hitler. De vrees voor een herhaling van '1938', toen Frankrijk en Groot-Brittannië Hitler het Sudetenland gaven in de hoop dat de honger van de dictator daarmee gestild was. De boodschap: het Westen moet nu een vuist maken om erger te voorkomen.
Scholz trekt een andere historische parallel. 'Ik ben keizer Wilhelm niet', zou hij gezegd hebben. De valkuil die de bondskanselier ziet, is die van 1914, toen de Duitse keizer enthousiast de Eerste Wereldoorlog instapte, de ondergang tegemoet.
Mak: 'Daar heeft hij volkomen gelijk in. De Eerste Wereldoorlog was een diplomatiek bedrijfsongeval, een fatale kettingreactie. De Kaiser deed daar aan mee. De situatie liep volkomen uit de hand. Het risico dat zich ook nu onbedoeld een kettingreactie voordoet wordt steeds groter. Dat is voor Scholz een angstig perspectief en dat snap ik heel goed.'
'En tegelijk moet Poetin worden gestopt, anders zal hij steeds verder gaan. Meer en meer zit ik in het kamp van de haviken, tot mijn eigen verbazing.'
De druk om steeds zwaardere wapens aan Oekraïne te leveren, neemt toe. 'Je ziet een patroon ontstaan waar alle grote oorlogen mee begonnen. Ik vind dat gevaarlijk. Er ontstaat een eigen dynamiek waaraan je bijna niet kunt ontkomen. Als we pech hebben, gaan er nog hele rare dingen gebeuren.'
'Je kunt Rusland niet verslaan. Rusland eindigt niet zoals Duitsland in 1945. Dan moet je dat hele land platslaan.'
‘Ik heb mijn hoop - mijn enige hoop - gevestigd op een regimewisseling in Moskou. Een paleisrevolutie.’
Praten met Poetin levert niets op. Mak: 'Je kunt geen afspraken met hem maken. De situatie zit muurvast. Ik weet niet hoe we hieruit komen. Ik heb mijn hoop - mijn enige hoop - gevestigd op een regimewisseling in Moskou. Een paleisrevolutie.'
De ober zet een klein kunstwerkje op tafel. Het blijkt het toetje te zijn. Ganache van rabarber en spaghetti van aardbei.
Mak: 'Prachtig!'
Relativerend: 'Heel veel waar we over praatten is koffiedik. We weten gewoon niet hoe dit verder gaat.'
Wat Mak in Grote Verwachtingen beschrijft, blijkt - terugkijkend - niet meer dan de opmaat voor wat er nu gebeurt.
'Ik hoop zo ontzettend dat ik nog een paar jaar te leven heb, alleen al om al die boeken te kunnen lezen die straks over deze periode geschreven worden.'
