Zorginstellingen vrezen dat door geldgebrek 50.000 zorgwoningen niet gebouwd of verbouwd kunnen worden. In een manifest dat woensdag naar de Tweede Kamer is gestuurd, waarschuwen de gehandicapten- en ouderenzorg voor een investeringsstop. De kosten lopen op, terwijl de overheid bezuinigt op huisvesting in de zorg.

Zo zit de sector klem. De vergrijzing zorgt voor een stijging van de vraag naar intensieve zorg. Kabinetsbeleid is erop gericht mensen bij voorkeur thuis te laten wonen, maar dat is niet voor iedereen een optie. Er komen zoveel ouderen bij dat er per saldo meer geschikte woningen nodig zijn voor ouderen met een zware zorgvraag.

Ook hebben zorgorganisaties en ontwikkelaars van zorgvastgoed te maken met hogere bouwkosten en rentes. Per 1 januari 2024 gaat de vergoeding voor onderdak juist omlaag. Ook hoge personeelslasten zetten de begrotingen van zorgaanbieders onder druk. De cao voor de langdurige zorg wordt tussentijds opengebroken. Vakbond NU'91 legde onlangs een looneis van 15% neer.

Maatschappelijke problemen

'Het is momenteel erg uitdagend om vastgoedprojecten te ontwikkelen', zegt zorgvastgoedinvesteerder Jeroen Hermus van Schroders Capital. 'Dat levert maatschappelijke problemen op, en in de zorg misschien nog wel extra. De wachtlijsten voor verpleeghuisplekken lopen op, en de doorstroming op de woningmarkt stokt omdat er voor ouderen geen geschikte huizen zijn. Er is dus echt iets aan de hand. Veel projecten liggen stil, en dat gaat ook op de langere termijn consequenties hebben.'

Het besluit om de tarieven voor zorgaanbieders te herzien viel vorige zomer. Brancheclubs trokken aan de bel, en sindsdien roeren ze zich regelmatig over de zogeheten normatieve huisvestingscomponent (NHC). Dat is een door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) vastgesteld onderdeel van de tarieven die aanbieders van langdurige zorg krijgen. Die gaan in beginsel zo'n 8% omlaag, en de daling kan nog groter worden als zorgkantoren scherp onderhandelen met zorgaanbieders.

Hoewel de periodieke herberekening normaal verliep, pakt de timing ongelukkig uit voor geplande investeringen in zorgvastgoed. De nieuwe NHC gaat namelijk uit van lagere vermogenskosten, terwijl de rente juist fors is gestegen. Ook houdt de NZa geen rekening met hogere bouw- en huurkosten.

€5 mrd minder investeren

Ter ondersteuning van hun noodkreet hebben de zorgorganisaties laten uitrekenen wat de gevolgen zijn van de NHC-verlaging. Volgens adviesbureau Finance Ideas kunnen zij zo'n €5 mrd minder investeren, en een nieuwe of vernieuwde woning kost gemiddeld €100.000 tot €150.000. Ook neemt het aantal organisaties dat niet kan lenen bij de bank toe van 44% naar 52%. Uit een eigen berekening van de auteurs van het manifest blijkt dat de verwachte aanvangshuren van door andere partijen ontwikkeld vastgoed ook niet meer te betalen zijn. Dat geldt ook voor de geestelijke gezondheidszorg, maar die is niet meegenomen in de berekeningen.

Het manifest oppert vier oplossingen. Ze willen compensatie voor de gestegen bouwkosten, en een NHC-berekening die meer rekening houdt met huurstijgingen. Ook pleiten ze voor compensatie voor de zwaardere eisen die aan verpleeghuisplekken gesteld worden. Van de zorgkantoren vragen de auteurs zekerheid dat ze de tarieven niet alsnog omlaagduwen tijdens contractonderhandelingen.

Bedrijfsmodel wankelt

De lagere huisvestingsvergoeding ondergraaft het bedrijfsmodel van veel zorgorganisaties. Die lijden structureel verlies op de zorgverlening, en compenseren dat met winst op hun onderkomen. Vastgoed kan erg goedkoop zijn als het volledig is afgeschreven, investeringen worden doorgeschoven en er weinig wordt gespaard voor vervanging en vernieuwing. Maar, zo waarschuwde EY vorig jaar al, dat houdt een keer op.

Zorgaanbieders zullen niet direct omvallen, stellen experts. Veel partijen hebben stevige buffers, en als het echt misgaat is er veel politieke druk om bij te springen. De ruimte en wil om vooruit te kijken neemt wel af als bestuurders vooral bezig zijn met overleven. Zo leidt kostendruk niet tot meer efficiëntie, denkt Hermus.

Vooral voor zorgaanbieders met een toch al krappe begroting is de situatie ingewikkeld, zegt zorgspecialist Jan Willem Spijkman van ING. 'Het is koorddansen, en tegelijkertijd word je van alle kanten gebeten. Het arbeidsmarktprobleem is enorm: roosters rondkrijgen, de afhankelijkheid van detacheerders, het is echt heel moeilijk.'

Toch is het aan zorgbestuurders om actie te ondernemen, zegt Spijkman. 'We moeten zorgen dat die woonplekken er komen, in samenwerking met gemeentes, corporaties, en ontwikkelaars. Iedereen zal moeten bijdragen.'