Pas afgestudeerden hebben te maken met een slechte arbeidsmarkt en grijpen iedere kans op een baan aan, dus ook een onbetaalde werkervaringsplaats. De hoop dat een stage tot een baan leidt, blijkt vaak ijdel.

Wat te denken van een stage als accountmanager bij de Waterpijp Groothandel, als marketeer bij Artis, als producer van het Koninklijk Concertgebouw Concours of HR-adviseur bij Unilever? Werkgevers zijn tijdens de crisis meer stageplekken gaan aanbieden, aldus het CBS, dat de stagemarkt voor mbo en hbo monitort. Studenten, die tegen een slechte arbeidsmarkt aanhikken, gaan daar gretig op in. Iedereen blij? Op het moment dat bedrijven stagiairs vooral inzetten als goedkope arbeidskrachten is het oppassen. Dan is het keihard werken tegen een karige vergoeding, zonder dat daar perspectief op een baan tegenover staat. Met vaak ook nog eens uitloop van de studie tot gevolg.

Niemand die de relevantie van een stage tijdens de studie weerspreekt. ‘Bedrijven hebben hun eisen aan nieuwe werknemers de laatste jaren opgeschroefd. Ervaring is een van de belangrijkste criteria geworden’, zegt Dorianne van Schaijk, loopbaanadviseur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Vroeger kwam je nog een heel eind met alleen je bul, maar daarmee red je het nu niet meer op de arbeidsmarkt. Sollicitatiegesprekken lopen ook heel anders dan vroeger. Tegenwoordig is de vraag niet meer: waar ben je goed in? Maar: welk probleem ga je voor ons oplossen? Dat vergt inzicht in organisaties en zelfkennis.’

Vaak genoeg komt uit een goede stage direct een baan voort. Maarten Wolbers, hoogleraar sociologie aan de Radboud Universiteit, onderzocht dat bij mbo’ers. De opleidingsvariant die voorziet in deels werken deels leren, bleek aanzienlijk meer kans op een baan te bieden dan de mbo-opleiding zonder leerwerkplek. De leerlingen met werkervaring hadden eerder een vaste baan en bovendien een hoger aanvangssalaris. Ongeveer de helft kon na het afronden van de opleiding blijven werken bij het stageadres. Bij een enquête onder hbo’ers en wo’ers kwam stagebemiddelingsbureau StudentenBureau vorig jaar uit op 43%.

Stage is relevant

Prachtig dus, zo’n stage, maar alleen als die relevant is. Als er geen specifieke kennis of een baan uit voortkomt, is het vooral heel hard werken om studievertraging en daarmee gepaard gaande financiële sores voor te zijn. Dat gold voor Suzanne Martens (25), die een jaar meedraaide op een redactie, zonder zicht op een vaste functie (zie kader onder).

Dubieuzer nog zijn stages voor afgestudeerden, ook wel werkervaringsplekken genoemd. Alle experts constateren de laatste jaren een toename van deze stages, hoewel er geen recente cijfers zijn. Bemiddelingsbureau Stagemotor zag het aantal afgestudeerden dat een stage zocht, verdubbelen tussen 2008 en 2011, dat geeft een indicatie. En ook onderzoekers van het European Youth Forum, een platform voor Europese jongerenorganisaties, schetsten midden in de crisis de trend dat twintigers eerst stage lopen na hun afstuderen.

De alarmbellen gaan rinkelen als zo’n stage onbetaald is. Het Amerikaanse onderzoeksbureau NACE deed vorig jaar een groot onderzoek onder afgestudeerden, met een interessante uitkomst. Van de starters die onbetaald stage liepen kreeg 37% een baan aangeboden, slechts 1,8 procentpunt meer dan starters zonder enige stage. Betaalde stages zorgden in 63% van de gevallen voor een baan, met een gemiddeld circa 30% hoger salaris. De onbetaalde stages komen nogal eens voor. Volgens StudentenBureau kreeg in 2014 een op de vijf stagiairs (20%) geen enkele vergoeding, terwijl dat het voorgaande jaar nog 10% was.

Afgezien van de vraag of zo’n werkervaringsplek een baan oplevert, spelen ook de financiën een rol. De laatste jaren komen bij loopbaanadviseur Van Schaijk geregeld jongeren over de vloer die net zijn afgestudeerd en dubben over een stage. ‘Een duivels dilemma. De ervaring kunnen ze gebruiken, maar hoe moeten ze dat financieel aanpakken? Als je rijke ouders hebt, kunnen die bijspringen. Maar anders? Ik adviseer dan om de stage te beperken tot een paar dagen in de week, zodat er tijd is om bij te verdienen.’ Onlangs sprak zij nog een afgestudeerd arts van in de dertig die tijdens een sollicitatie bij een ziekenhuis een onbetaalde werkervaringsplek kreeg aangeboden. ‘Gelukkig heeft ze dat geweigerd.’

Noodmaatregel

Heel fel op dit soort praktijken is Esther Crabbendam, voorzitter van FNV Jong. Tijdens de crisis nam de jongerenvakbond in diverse steden het initiatief tot startersbeurzen, waar betaalde stages te vergeven waren. Nu de economie aantrekt en het werkloosheidscijfer zeker onder hoogopgeleiden daalt, moet het maar eens uit zijn, vindt Crabbendam. ‘Het was een noodmaatregel, maar nu lijkt het bijna logisch te worden om eerst een werkervaringsplek te krijgen en daarna pas een echte baan. Je bent in feite je eigen werkplek aan het opvullen tegen een stagevergoeding of helemaal niets. Dat is verdringing en uitbuiting. Het idee was: zodra de economie aantrekt, moeten hier banen voor terugkomen. Maar we zien nog niks veranderen.’ Na Kamervragen heeft minister Asscher van Sociale Zaken gezegd dat voor reguliere werkzaamheden een minimumloon altijd verplicht is. Maar die regel is volgens Crabbendam moeilijk te handhaven.

Om het probleem in kaart te brengen, introduceerde FNV Jong begin deze zomer het Meldpunt stagemisbruik. Stages die eigenlijk verkapte banen zijn, blijken vooral voor te komen in de creatieve sector, de media en de zorg. Tot betaalde banen leiden zij zelden. ‘Vaak wordt jongeren tijdens de sollicitatieprocedure het perspectief op een baan voorgehouden. Vervolgens wordt de stageplek drie keer verlengd en blijkt het een dode mus.’

Verplichte stage

Ervaring opdoen moet gewoon tijdens de studie geregeld worden, vindt hoogleraar Wolbers. ‘Het onderwijs zelf heeft de taak om studenten goed voor te bereiden op de beroepspraktijk.’ Bijvoorbeeld in Rotterdam zijn stages verplicht bij onder andere bestuurskunde, sociologie en kunst- en cultuurwetenschappen.

Maar bij veel universitaire studies is er maar zeer beperkt ruimte voor een stage. Alleen de minorruimte kan daarvoor worden gebruikt, de eerste paar maanden van het derde bachelorjaar. Veel studenten gebruiken deze ruimte echter voor keuzevakken, constateert Van Schaijk. ‘Dat is het makkelijkste. Als ze door een stage een halfjaar uitlopen, vind ik dat zelf geen probleem. Beter langer studeren inclusief een stage, uitwisseling of bestuursjaar, dan zo snel mogelijk afstuderen zonder enige ervaring.’ Maar uitloop betekent wel weer extra kosten.

De oplossing ligt voor de hand: verplichte stages voor universitair studenten, en daarvoor wordt net als bij het hoger beroepsonderwijs een aantal maanden tot een halfjaar ingeruimd. Volgens hoogleraar Wolbers kunnen de universiteiten er niet meer omheen, willen zij hun kwaliteitsstempel behouden. ‘Om de zes jaar worden alle opleidingen geaccrediteerd. De uitstroom van afgestudeerden naar de arbeidsmarkt is onderdeel van de beoordeling.’ Eén nadeel: bij een verplichte stage zou de volharding van een student als Rachel Wouda (zie kader onder) minder zijn beloond. Juist doordat stages niet worden gestimuleerd vanuit de studie en weinig medestudenten ervoor gingen, kon zij een mooie stageplaats in de wacht slepen met een heel behoorlijke vergoeding.

‘Vier stages heb ik gelopen, bij fotografieplatform Zoom.nl in totaal een jaar. Ik schreef artikelen voor de site en het blad, onder andere over nieuwe camera’s.

Toen ik voor het eerst een paginagroot artikel van mijzelf in het blad zag staan, was ik echt wel trots. Na een halfjaar vroeg ik of ik daar mijn afstudeeropdracht mocht doen: onderzoeken of er behoefte was aan een educatieve app voor amateurfotografen. Dat vonden ze goed, op voorwaarde dat ik ook drie dagen redactiewerk zou blijven doen. Nog steeds tegen een stagevergoeding. Ik ken ook wel mensen die naast een voltijdstage hun afstudeeropdracht deden. De opleiding raadt zulke deals af, want de bedoeling is dat je veertig uur per week aan het afstuderen besteedt. Maar het is natuurlijk je eigen afweging. Ik werkte vaak in het weekend aan mijn scriptie.

Als je zoveel ervaring hebt opgedaan, hoop je natuurlijk dat je erna wel een goedbetaalde baan vindt. In maart dit jaar ben ik afgestudeerd. Bij Zoom.nl zat een baan er niet in. Nadat ik daar wegging, hebben ze weer een stagiair aangenomen.Mijn huidige baan heb ik aan een eerdere stage te danken, bij ICT-vakblad Computable, in 2012. Daarna heb ik altijd contact gehouden. Toen ik net klaar was met mijn studie belde ik weer eens met de hoofdredacteur, en die had een vacature. Wat een geluk!

Ook mijn mbo-stages vond ik leuk, ik kreeg veel verantwoordelijkheid. Natuurlijk moest ik ook wel eens geestdodend werk doen, zoals formulieren op orde brengen. Dan vroeg ik me soms af: doe ik hiervoor stage?

De media zijn een lastige sector om werk in te vinden, zonder werkervaring was dat vast moeilijk geworden. De meeste afgestudeerden die ik ken, hebben vanuit hun laatste stage een baan gevonden. Mijn verdere ambities? Ik ben blij met deze baan.’

‘Bij rechten is een stage niet verplicht. Dat heeft voordelen: er is meer keuze aan stageplaatsen en de voorwaarden zijn gunstiger dan bij andere studies. Zeker advocatenkantoren betalen hogere stagevergoedingen.

In mijn derde jaar kreeg ik een vak over de Europese markten. Zo leuk, ik wist meteen dat ik een master mededingingsrecht wilde doen. Net op dat moment vond ik een vacature op de site van de mededingingsautoriteit NMa. Juridische procedures kende ik al van de studie, hier heb ik geleerd hoe een zaak wordt opgebouwd. Ik ging mee naar gesprekken met partijen met een klacht, verwerkte die informatie in memo’s. Al drie jaar was ik gewend om mijn eigen ritme te bepalen, dus een voltijdbaan was best heftig. Reizen in de spits tussen Amsterdam en Den Haag is een drama. Maar heel leerzaam om met mensen te werken die zoveel ervaring hebben.

Na mijn stage vroegen ze me voor twee dagen per week aan te blijven als juridisch medewerker. Mooi, want ik vond die drie maanden eigenlijk te kort om echt mee te draaien. Ik kon gewoon mijn stagewerkzaamheden voortzetten, alleen tegen een hogere vergoeding. Terwijl nieuwkomers soms minder interessante klussen moesten doen, zoals inspringen bij het secretariaat. Na een jaar wilde ik ook eens de andere kant zien. Ik hoorde horrorverhalen over de harde sfeer op advocatenkantoren, ik wilde alles zelf ervaren. Mede dankzij mijn stage-ervaring kon ik als studerend medewerker terecht bij De Brauw. Met dat ellebogenwerk blijkt het wel mee te vallen.

Echt jammer is dat de studie geen ruimte creëert voor een stage. Je moet zelf voorzieningen treffen. Ik heb mijn studie moeten verlengen. Over mijn masters doe ik langer dan over mijn bachelor, dat is ongebruikelijk. Na vier jaar studiefinanciering moet ik nu al twee jaar alles zelf betalen. Er zou meer ruimte voor stages moeten komen. Want zonder werkervaring kun je het echt vergeten om een goede baan te vinden.’