De reacties op haar veelbesproken aanklacht tegen adverteerders op GeenStijl hebben haar geenszins afgeschrikt. Rosanne Hertzberger zegt zich meer dan ooit thuis te voelen in het publieke debat. Ze heeft er ook de tijd voor. De microbiologe en publiciste is vorig jaar haar eigen 'wetenschapswinkeltje' begonnen. Haar bevindingen blogt ze voor iedereen zichtbaar en verifieerbaar de wereld in op ‘Reblab, open kitchen science’.

CV

Geboren

In 1984 te RotterdamGetogen In Dordrecht in een gezin met drie kinderenStudie Life Science & Technology in Delft en Leiden

Column

Heeft sinds 2009 een column in NRC Handelsblad en nrc.next

Tafeldame

In het televisieprogramma De Wereld Draait Door is zij tafeldame van presentator Matthijs van Nieuwkerk

Promotie

In 2014 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op metabolisme van melkzuurbacteriën

Boek

In april 2017 verscheen Ode aan de E-nummers

Is naast de postbezorger, bouwvakker en pizzakoerier nu ook de wetenschapper in zzp-vorm in opkomst? Hertzberger moedigt anderen hartstochtelijk aan het voorbeeld te volgen. Open science heeft de toekomst, zo is haar stellige overtuiging.

‘Ik heb een nieuw verdienmodel ontwikkeld. Het is als experiment begonnen, maar het werkt! Ik realiseerde me hoeveel tijd mensen in de wetenschap kwijt zijn met het schrijven van voorstellen en het vinden van geld voor onderzoeksprojecten. Al die uren kan ik ook besteden aan het geven van betaalde lezingen. De rest van de tijd is voor onderzoek.’

Maar een microbioloog kan niet zonder laboratorium. De VU in Amsterdam bood uitkomst. Op basis van 'gastvrijheid' geeft de universiteit Hertzberger de mogelijkheid wetenschap te bedrijven, mee te doen aan studiegroepen en literatuur te bestuderen. De nieuwe manier van werken brengt hoorbaar veel werkplezier.

'Ik vind het heerlijk om in m’n eentje te schrijven. Ik schrijf nu veel losser. Eigenlijk is het gek: in mijn columns voor NRC Handelsblad mag ik schrijven wat ik wil, terwijl ik in de wetenschap over iedere formulering moet overleggen. Iedereen biedt tegen elkaar op met jargon, elke onzekerheid wordt eruit gehaald. Het resultaat is een saai en moeilijk leesbaar stuk.'

Wat levert de nieuwe manier van werken op?

'Naast veel tijd vooral vrijheid. Ik ben niet meer afhankelijk van reviews, publicaties, citaties en uitgeverijen. Het carrièrepad ziet er voor wetenschappers toch wat somber uit en leidt in veel gevallen tot cynisme. Daar hoef ik niet meer aan mee te doen. Ik draai het om en maak er iets moois van.’

Is dat de reden van uw irritatie op Twitter over de Vidi-awards, de onderzoeksbeurzen voor ervaren wetenschappers?

‘Ja, belachelijk. De meest getalenteerde mensen verspillen hun tijd doordat ze eindeloos met elkaar in competitie moeten voor een beurs.’

Kan iedereen zich uw werkwijze permitteren?

'Misschien niet, maar het biedt wetenschappers een uitweg en geeft mensen van buiten de wetenschap de mogelijkheid weer onderzoek te doen naast hun baan. Bijna niemand is honderd procent bezig met onderzoek. De meeste artsen in ziekenhuizen doen al decennia wetenschappelijk onderzoek naast reguliere patiëntenzorg.'

‘Getalenteerde mensen verspillen hun tijd doordat ze in competitie moeten voor een beurs’

Krijgt uw voorbeeld al navolging?

'Ja, ik werk nu samen met een aantal mensen die uit de wetenschap waren gestapt, juist vanwege alle competitie. Ze zijn nu bijvoorbeeld drie dagen consultant en de rest besteden ze weer aan wetenschap.'

Waar richt uw onderzoek zich momenteel op?

'Ik probeer onder andere een verklaring te ontdekken voor de hoge zuurgraad van de menselijke vagina en betere behandelmethoden van een aantal veel voorkomende vaginale kwalen te vinden. Het gaat daarbij om de lactobacillus crispatus, die direct gerelateerd is aan gezondheid. Als je deze bacteriesoort met je meedraagt, heb je minder kans op een soa en op hiv en het overdragen daarvan. Bovendien is de kans op vroeggeboorte kleiner.'

En hebt u al een resultaat?

‘Ik heb een gen gevonden!’

Hoe vind je een gen?

'In de kerstvakantie zat ik zo’n beetje al die genen te bekijken, want ze staan allemaal online, en ik had al wat testjes gedaan. Opeens zag ik een variatie in een van de genen. Deze ontdekking heb ik onlangs online gezet. Niet prijswaardig hoor, maar wel een stapje vooruit.'

Had u zoiets niet in vast dienstverband voor elkaar weten te krijgen?

'Nauwelijks of veel later. Normaal had iedereen daar eerst zijn plasje over moeten doen. Het past ook beter bij deze tijd. Je zet een bevinding of een vraag online en vraagt aan collega’s in de hele wereld om mee te kijken, iets op te zoeken of uit te rekenen.'

Lees ook de andere afleveringen van 'Vertolkers van de wetenschap'

Deel 1 - wiskundige Ionica Smeets, 'Ik kies er bewust voor om buiten de polemiek te blijven'

Deel 2 - hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder, 'Het liefst ging ik nog iets meer uit mijn dak'

Deel 3 - mammoet-expert Dick Mol 'De mammoet is heel belangrijk, ook maatschappelijk gezien!'

Deel 5 - astronaut Andre Kuipers: 'Heeft u in de hemel mijn vader gezien?'

Gaat zo'n procedure niet ten koste van de wetenschappelijke betrouwbaarheid?

'Dat is maar zeer de vraag. In de levenswetenschappen worden steeds vaker publicaties voor collegiale toetsing al online gezet op een zogeheten preprintserver. Voor mij is zo’n toetsing de zilveren standaard. De gouden standaard is als het gerepliceerd wordt. Dat is het doel en ik hoop dat te bereiken onder andere door alles te delen.’

U hebt vorig jaar een spraakmakend boek geschreven, Ode aan de e-nummers.

'Waar ik in dat boek tegenin ga, is het analfabetisme bij mensen. Ook bij hoogopgeleiden. Natuurlijk versus kunstmatig? Ik weet het verschil niet. Gaat het dan over het proces, over de grondstof, over de vorm? Iedereen lijkt het te weten, maar ik niet. Kunstmatige kleurstoffen zijn niet per se ongezonder dan natuurlijke. Het is allemaal gevoelsmatig. Wij bepalen op een irrationele culturele manier wat wel en niet te eten is. De wetenschap botst constant met de mens als consument en stemgerechtigde.'

Geeft u eens een voorbeeld.

'Vanille is een van de duurste stoffen, bijna duurder dan zilver. In de 19de eeuw heeft iemand de belangrijkste smaakstof, vanilline, chemisch weten te maken. Een prachtige economische innovatie, en het weet de smaak van vanille ook redelijk na te bootsen. Tegenwoordig wordt de vanillesmaakstof vanilline door middel van een fermentatieproces gemaakt. Een huzarenstukje, en het smaakt opnieuw precies hetzelfde, het is chemisch niet te onderscheiden, precies hetzelfde molecuul. Maar nu wordt het opeens “natuurlijk” genoemd. Zulke voorbeelden vind ik leuk om te vertellen en uit te leggen.'

Bij een blinde test zouden we het verschil niet proeven?

'Nee, maar daar gaat het niet om. Je wilt niet dat de kok in je soep spuugt, ook al proef je het niet.'

‘Waarom is er zo weinig aandacht voor het maken van een meeldauwresis-tente aardappel?’

Waar gaat het dan wel om?

'Wat ik interessant vind, is de walging die af en toe meespeelt bij voedsel, ongeacht de hoeveelheid data om het tegendeel aan te tonen. Foodbloggers of Green Happiness-dames roepen de wetenschap aan om allerlei bullshit te verkopen. Ook al zijn er nog zoveel data om te bewijzen dat kunstmatige kleurstoffen net zo veilig zijn als natuurlijke, uiteindelijk regeert de onderbuik. Je kunt mensen niet met wetenschap overtuigen wat wel of niet eetbaar is. Van mij mag je best religieus doen over voedsel, of als een goeroe roepen “eet als ik, of doe als ik”. Het probleem ontstaat als ze wetenschappelijke studies uit hun verband rukken, misbruiken, om hun gelijk te bewijzen.'

Ziet u het doorprikken van dergelijke aannames dan ook – om een groot woord te gebruiken – als de missie voor een wetenschapscolumnist?

‘Ik ben daar dubbel in. Het dieet van Green Happiness kan helemaal geen kwaad, het is zelfs best gezond vergeleken bij wat de gemiddelde Nederlander eet, en hartstikke duurzaam, maar de wetenschappelijke onderbouwing is er niet en willekeurig bij elkaar gesprokkeld. Ik probeer te laten zien hoe het werkelijk zit. Ze misbruiken wetenschap om hun gelijk te bewijzen.’

Veel wetenschappers en ondernemers waarschuwen voor oprukkende technologie en kunstmatige intelligentie. Waar staat u in het debat?

'Ik heb een probleem met al dat alarmisme. Ik weet niet of ze gelijk hebben. De een zegt dat life3.0 morgen begint, volgens een ander gaat het nog een eeuw duren. Bovendien: iemand als Elon Musk, ook een alarmist, mag dan “bigger than life” zijn, het is niet vanzelfsprekend dat hij de toekomst kan voorspellen. Veel grote namen hebben indrukwekkende successen behaald en in hun latere leven de gekste dingen beweerd.’

Toch gaan de ontwikkelingen wel hard. In laboratoria worden cellen gerepareerd, wordt weefsel hersteld en worden zelfs hele organen gekweekt.

‘Het verbaast me weleens hoeveel aandacht er voor dit soort ontwikkelingen is en minder voor het maken van een nieuwe meeldauwresistente ui of aardappel. Dat is geen gentech, maar wel verdomd knappe engineering. Eten in elkaar knutselen gebeurt dagelijks en vooral bij groentezaden lopen we in Nederland voorop. Dat is even knap als die onderzoekers met hun organen.’

Hoe komt dat?

‘Ik denk vanwege de grote weerstand tegen genetisch gemanipuleerd voedsel.'

Hoelang is die volgens u vol te houden?

'Ik weet het niet. Met de nieuwe techniek Crispr-cas, de techniek waarmee dna veranderd kan worden, zijn aanpassingen in gewassen veel eenvoudiger te realiseren. Nu Crispr-cas bij wijze van spreken op ieders nachtkastje ligt en overal wordt toegepast behalve in Europa, wordt het wel heel moeilijk om er af te blijven. Het betekent een enorme verandering in de agriwereld.'

Behalve met wetenschap bemoeit u zich met andere onderwerpen. Vorig jaar hebt u flink wat opgerakeld met het aan de kaak stellen van adverteerders op GeenStijl.

'Ja, leuk hè?'

Geen spijt?

'Helemaal niet. Ik heb alleen maar gebruikgemaakt van het recht op vrijheid van meningsuiting. Ik heb vragen gesteld. Wie betaalt Dumpertreeten, het onderdeel waar mannen halfnaakte vrouwen beoordelen?'

Heeft het effect gehad? Het programma bestaat nog steeds.

Nou, sommige adverteerders zijn afgehaakt en GeenStijl staat te koop.'

Was het u te doen om het verdwijnen van GeenStijl?

‘Nee. GeenStijl heeft echt wel enige vernieuwing gebracht, maar met een dikke saus van seksisme en racisme overgoten. Verbieden wilde ik nadrukkelijk niet. Ik houd niet zo van de invloed van de rechter of het openbaar bestuur. Ik vind het juist zo elegant als de consument zegt: niet meer. En dat GeenStijl wat anders moet verzinnen.'

Zijn we niet te puriteins aan het worden?

'Ja, Ik heb me geërgerd aan het mierengeneuk over rompertjes, foldertjes voor kinderspeelgoed en standbeelden van oude Nederlandse helden. Leg niet op iedere slak zout. Wat stelt een hand op een knie voor als tegelijkertijd een president twintig vrouwen seksueel heeft lastiggevallen? Het is zonde als we ons verliezen in kleine kwesties waardoor een baken van seksisme niet geraakt wordt. Ik vind het belangrijk om me op de grote zaken te richten.'

Wat heeft het met u persoonlijk gedaan?

'Ook ik heb natuurlijk op het politiebureau gezeten om aangifte te doen van bedreiging. Maar ik was niet alleen bang dat ze mij iets zouden aandoen. Wat als ze Geenstijl iets zouden aandoen? Na Charly Hebdo had ik daar wel zorgen over.'

Heeft GeenStijl contact met u gezocht?

'Nee, hoofdredacteur Bart Nijman heeft me stelselmatig ontlopen.'

Zou u hem willen spreken?

'Heel graag.'

Voelt u zich nog wel thuis in het publieke debat?

'Meer dan ooit! Ik ben me meer bewust van mijn macht als columnist. Alsof ik een lucifer uit een doosje haalde en GeenStijl in brand zette. Of je kunt zeggen: I hit the jackpot.'